Rubrika “Te gurra e besimit”: “Mendjemadhësia’ e arsyes”
Në emisionin XXI të rubrikës “Te gurra e besimit”,krenaria e tepruar e
arsyes, bazuar mbi zhvillimet e reja të shkencës. Kohët e fundit globalizimi,
përmes teknologjive të reja të informacionit, ka pasur, përherë më shpesh, prirjen
t’i përhapë në të gjitha kulturat elementet materialistike e individualistike të Perëndimit.
Përherë e më shumë formula “etsi Deus non daretur - sikur Zoti të mos ekzistonte”,
u bë mënyrë e të jetuarit, me zanafillë nga një lloj ‘krenarie e tepruar’ e arsyes,
që harroi se u krijua e u dëshirua nga Zoti dhe, duke besuar se i mjafton vetvetes,
ia mbylli portën kundrimit e kërkimit të një të Vërtete më lartë se ajo vetë. Për
iluminizmin, Drita e arsyes, e ngritur në qiell, ndonëse në realitet tejet e varfëruar,
zëvendësoi plotësisht dritën e fesë, dritën e Hyjit. Nuk mund ta fshehim se sot vërtetohet
një kalim nga mendimi kryesisht spekulativ, në atë eksperimental. Kërkimi shkencor
lidhet sidomos me natyrën, në përpjekjen për të hyrë në sekretet e saj. Por dëshira
për ta njohur natyrën, u shndërrua, pastaj, në dëshirë për ta riprodhuar. Ky ndryshim
nuk u bë pa dhimbje: zhvillimi i koncepteve cënoi lidhjen ndërmjet fides e ratio,
fesë e arsyes që, si pasojë, nisën të ecin në rrugë të ndryshme. Fitoret shkencore
e teknologjike, me të cilat fides-feja, nxitet gjithnjë më shumë të ballafaqohet,
e modifikuan konceptin e vjetër të ratio-arsyes; në një farë mënyre, e lanë pas dore
arsyen, që kërkonte të vërtetën e fundme të gjërave, për t’i krijuar hapësirë një
arsyeje, me synim zbulimin e të vërtetave, që përmbajnë ligjet e natyrës. Kërkimi
shkencor ka, pa dyshim, vlerën e vet pozitive. Zbulimet dhe zhvillimi i vrullshëm
i shkencave matematike, fizike, kimike dhe i shkencave të aplikuara, në përgjithësi,
është fryt i arsyes dhe shprehje e inteligjencës, me të cilën njeriu arrin të depërtojë
deri në thellësitë e panjohura të krijimit. Feja, nga ana e saj, nuk e ka frikë progresin
e shkencës, as zhvillimet drejt të cilave çojnë fitoret e kërkimit shkencor, kur i
shërbejnë njeriut, mirëqenies dhe përparimit të mbarë njerëzimit. Siç kujtonte autori
i panjohur i Letrës Diognetit: “Nuk është lënda e shkencës, ajo që vret, por mosbindja.
Nuk ka jetë pa shkencë, e as shkencë të sigurt, pa jetë të vërtetë” (XII,2.4). Vërejmë
se shkencëtarët nuk i drejtojnë gjithnjë kërkimet e tyre kah këta synime. Fitimi i
lehtë ose, edhe më keq akoma, arroganca për t’i zënë vendin vetë Krijuesit, luajnë
nganjëherë rol vendimtar. E kjo është forma hybris (mburracake) e arsyes, që mund
të bëhet e rrezikshme për vetë njerëzimin. Pastaj duhet pranuar se shkenca nuk është
në gjendje të hartojë parime etike; mundet vetëm t’i pranojë e t’i njohë si të nevojshme
për të zhdukur patologjitë e saj. Në këto rrethana, filozofia dhe teologjia janë ndihmë
e domosdoshme për shkencën, që të mos ecë e vetme në shtigje të thepisura, plot me
të papritura e rreziqe. E kjo nuk do të thotë aspak ta kufizosh ose ta pengosh teknikën
për të prodhuar mjete zhvillimi. Do të thotë vetëm ta mbash zgjuar ndjenjën e përgjegjësisë,
si të arsyes, ashtu edhe të fesë, përballë shkencës, që të ecë gjithnjë në hullinë
e shërbimit ndaj njeriut.