Shtegtim simbolik, pas Papës Françesku, në Bazilikën e Shën Palit jashtë Mureve të
Romës.
Me fjalën Bazilikë kuptojmë qelëzen ku, në kohët e para të krishterimit, varrosej
një njeri e nderohej kujtimi i tij. Prandaj ndërmjet “bazilikës”, në kuptimin e një
Kishe madhështore, që ka marrë kjo fjalë sot, e “bazilikës”, në kuptimin e lashtë
të saj, ka një lidhje të ngushtë. Dy nga bazilikat më të mëdha, që njeh bota e krishterë:
e Shën Pjetrit dhe e Shën Palit, janë ngritur pikërisht mbi vendet ku qenë varrosur
apostujt e maritirizuar. Shën Palit iu pre koka në rrugën Ostiense dhe u varros
në një copë tokë, që i përkiste matronës romake, Luçina, po në rrugën Ostiense. Shën
Pali pati një fund më të denjë se Shën Pjetri. I prenë kokën. Nuk mundën ta poshtërojnë,
si Shën Pjetrin, sepse ishte qytetar romak. E po për këtë arasye, ia shkurtuan kokën
jashtë mureve të Romës, që qyteti të mos përlyhej me gjakun e qytetarit i cili -
për ekzekutuesit - ishte i pabesë. Prej këndej bazilika quhet: e Shën Palit jashtë
Mureve. Vendvarrosja e Apostullit është saktësuar nga gërmimet arkeologjike, te
cilat kanë nxjerrë në dritë qelëzen e mbrojtur nga një rrjetë hekuri, që ruante reliket
e Apostullit. Bazilika e parë mbi këtë varr u ngrit nga Perandori Kostandin. Aty nga
shekulli IV, perandori Theodosi filloi zgjërimin e saj. Punimet përfunduan në kohën
e perandorit Onorio e të Papës Leoni I (440-46). Më vonë Bazilika u rindërtua dhe
u dekorua nga perandoresha romake, Plaçidia. Pësoi dëmtime të rënda nga një zjarr
i furishem në vitin 1823, pas të cilit u rindërtua mbi themelet e vjetra, sipas modelit
të Bazilikës së lashtë. Kiostri me 150 shtylla dhe shtatorja madhështore e Shën
Palit të japin menjëherë përshtypjen e një bazilike tipike romake. Fasada, e stolisur
me mozaikë, vetëtin nga ari, nga ngjyrat, nga drita… Në pjesën e fundit të fasadës,
ndërmjet të tjerave, ndodhet porta e bronzit, vepër e Marainit. Bazilika, me pesë
navata, ka përmasa shumë të mëdha, që të bëjnë përshtypje të jashtëzakonshme e të
menjëhershme. Përshtypja thellohet kur shikon radhën e pafund të shtyllave dhe dritën
mistike, që zbret nga dy sërë dritaresh prej alabastri. Lart, në tavanin në stilin
e Rilindjes, shkrihen e bardha me ngjyren e arit; poshtë, dyshemeja shkëlqen me mijëra
reflekse. Ndërmjet dritareve dhe shtyllave zgjatet një numër i madh medalionesh në
mozaik, që paraqesin portretet e papëve të ulur njëri pas tjetrit në Selinë e Shën
Pjetrit. Mozaiku i harkut triumfal është vepër e shkëlqyer e shekullit V, punuar
sipas urdhërit të perandoreshës Gala Plaçidia. Baldakini i stilit gotik, që ngrihet
mbi katër shtylla porfidi, në harmoni të plotë me linjat tjera, është vepër e Arnolfo
di Kambio (shek. XIII). Nën elterin papnor, që njihet si “Varri i Apostullit” ndodhet
arka prej mermeri me reliket e Aposotullit të Popujve. Në të djathtë të baldakinit
mund të sodisim kandelabrin e famshëm të Pashkëve, të gdhendur në mermer aty nga shekulli
XII. Në “Kapelen e Sakramentit” që ka shpëtuar nga flakët, ndodhet “ I Kryqëzuari”,
vepër përpara së cilës është gjunjëzuar sa herë shën Brixhida. Mbi absid shtrihet,
në përmasa të mëdha, mozaiku me sfond prej ari. Kiostri kosmatesk i Bazilikës
mund të konsiderohet si një nga monumentet më në zë të artit, që kanë dalë nga duart
e artistëve romakë të mermerit e të mozaikëve. Nuk jemi ne shtegtarët e parë shqiptarë
që shkelim në dyshemenë vetëtitëse të Bazilikës së Shën Palit. Që vijmë të gjunjëzohemi
te Varri i Apostullit. Një ndër shtegtarët e njohur ka qenë Atë Bernardin Palaj -
poet i madh e martir i fesë së krishterë në Shqipëri. Ja si shkruan Atë Bernardini
për mbresat qe i la Bazilika: “ … ma e bukra, për sy të mi, Kishë e botës…Sigurisht
këtu ma të bukurit mermere, ma të kushtueshmit… Kushdo që hin, kushdo kjoftë ai,
para ketij kolosit të artit kristian, mbetë i ngrimë… Këtu shtyllat, me qindra, të
gjana, mos me i pershî dy burra e të tana një copet, të bajnë përshtypje të paharrueshme…
Kaloj një orë qetësimi të mendes e të shpirtit te Vorri i Shen Palit. Mandej sodis
lteret e tjerë për rreth, ku gjithçka lumnon Zotin në shkallen ma të naltë të artit… Sa
e keqe të duket bota, kundrue prej çastit kur del nieri prej Bazilikës së Shën Palit.
Ç’vegim… ç’konstrast… ç’zhurmë… Ah, Shën Pali ! Sa herë që e shof, thom: Dam me
e shkri zjarmi këtë tempull edhe diten e gjyqit! Edhe në Parriz kishte me kene ma
e bukura lule e artit kristian… (“Zani i Shëna Ndout” 1923, fruer). Bazilika e
Shën Palit ka pasur një kumbonare të shek. XI, e cila u rindërtua pas tërmetit të
vitit 1948, u përgjysmua nga një goditje rrufeje me 1431 dhe u ngrit përsëri pas vitit
1823. Po e përmendim, sepse ka një formë të veçantë, simbolike: lartohet si një far
për shtegtarët që, nëpër udhen Ostiense, shkojnë drejt detit. Eshtë Shën Pali ky far,
që ndriçon me dritë të pashuar shtegtimin e njerëzve. E edhe shtegtimin tonë simbolik
mbas Papës Françesku, që përfundon këtu, te Bazilika e Apostullit të Popujve, atij
që u predikoi kombeve Fjalën e shpëtimit. Sikur na grish edhe ne të vazhdojmë këtë
predikim ndërmjet njerëzve të kohëve moderne, në rrugët e kombit tonë, që ka aq nevojë
për Fjalën e Shëlbimit…Të cilën sot e predikoi këtu Papa Françesku, duke marrë në
dorëzim Bazilikën.