Me 1 janar përkujtojmë imzot Gjon Nikollë Kazazin në përvjetorin e lindjes
Imzot Gjon Nikollë Kazazi lindi në Gjakovë më 1 janar të vitit 1702. U shkollua ndër
kolegjet e Propagandës Fide, më parë në Fermo e pastaj në Loreto e në Universitetin
Papnor Urbanian të Romës, ku kreu studimet filozofike dhe teologjike.E nisi veprimtarinë
si ndihmës i kryeipeshkvit të Shkupit, imzot Mëhill Sumës, të cilin e zëvendësoi pas
dorëheqjes për shkak moshe. Ishte duke kryer një vizitë baritore në krahinat jugore
të Ballkanit, kur mori nga Selia e Shenjtë lajmin e emërimit. Në vitin 1740 kryeipeshkëvi
i Shkupit u nis për një vizitë në Romë, ku pati fatin e madh të zbulonte në bibliotekën
e Propagandës Fide kopjen e vetme të Mesharit të Gjon Buzukut, monumenti më i lashtë
i shqipes së shkruar që njihet deri më sot. Meritë e madhe kjo, së cilës prelati
i shtoi edhe atë të hartimit e të botimit të një katekizmi në gjuhë shqipe. Ky katekizëm
mbetet dokumenti më i vjetër i së folmes së Gjakovës. Imzot Kazazi e drejtoi kryeipeshkvinë
që i qe besuar për dhjetë vjet me radhë. Kreu edhe detyrën e vizitatorit apostolik
në Bullgari. I kushtoi vëmendje e kujdes të madh edukimit të klerit të ri, të cilin
e shikonte si të vetmen shpresë për krishtërimin në këto vise.Me vlera të mëdha kishtare
e historike janë edhe relacionet që dërgoi në Vatikan më 1743 dhe 1744. Imzot Kazazi
ndërroi jetë me 5 gusht 1752. Nga katekizmi i imzot Gjon Kazazit Lutjet
e Mëngjesit Po të falem o Zot i vërtetë, e po të bindem, e
po të due me gjith zembër. Po të falem nderës se më ke kriuom e
më ke çperblem e më ke ruojtun këtë natë prej ndonji mortje së pakujtueshme.
Ty, o Zot po t’i falinj gjith(a) kujtimet e mija e po të lutem
të më ruojsh sod e për gjithë herë prej gjith fajesh e mpkatesh...Imzot
Gjon Nikollë Kazazi: "Doctrina e Kërshten" Ja nga pjesa e parë e veprës
së imzot Nikollë Kazazit:
E nevoishme gjithëtësillit Kërshten përtë shëlbuom Kush
të kaa krijuem, evum mbë këtë jett? Zotyn. Kush ënsht Zotyn? Kriuesi i
Qiells, eidheut.
Përse të kaa Kriuom Zotyn? Më kaa Kriuom meenjoftun, mee
dashtun, e mei sherbyem mbë këtë jett: ani mee paam, e mee ghëzuom mbë tietrët jett
mbë Qiellt për gjithë jettët jettës.
Ku ënsht Zotyn?
(6) G.
Zotyn ënshtë mbë Qiellt, embë dheet, e gjithkund. P. Saa Zotyna jën? G. Zotyn
ënsht një ivettëmi ndë trevet. P. Si kiuhen këta Tre vet, e nji Zotyn? G. Ati,
e Biri, e Shpierti sheint: e këta tre jen njè, ethuhet Zotti shendritat: o shën
Trinitati.
Keta tre vet a jen tre Zotyna? Nuk jen tre Zotyna, veçenjë Zotyn
i vettëmi, se të tre kan nji Hyinij, nji të kien enji nautyr te Tinëzot.
Këtà
tre vet à jen gjithnjë ebarabar? Jen barabar ndë gjith saa pushtete, e vërtyte:
ashtuqi Ati nuk ënsht maaplak, as maa (7) i madh, as maa i mir, as maa i urt, as maa
i pushtueshim se Biri, e se Shpierti Sheint: se të tre jen të gjithëhershim, e të
paa zan, e të paa sossun: të tre kan nji të mir, nji dije, e vet nji pushtet.
Isilli
këssì së trevetësh ubaa nieri? I dytti, qi ënsht Biri.
Qish bani Biri i
Tinëzot meu baam nieri? Muer fëtyrën, e nautyrën enierit, nji Korp, e nji Shpiert,
si e kemi ende nà, ndë zembert fort së dëlirës Virgjines Mbrij gjithë here virgjin,
për vërtyt Shpiertit Sheint.
Si kiuhet kyy i Biri Tinëzot? Kiuhet: Jezus
Krishti, çpër-(8)-bleesi, e shëlbuesi yn, i vërteti Zottyn, ei vërteti nieri.
Perse
i Biri Tinëzot ubaa nieri? Mena nxierrun, e mena shpëtuem neve prei robbiet së
Diallit mallëkuom, e mundimeshit Ferrit: e menadhan jettën e paasosme, e gazëmendine
Parrizit. Ku ënsht Krishti i meshëriershim? Krishti mbsaa Zotyn, e si Zotyn,
ënsht gjith kund, embë gjithvend: e si nieri, ënsht mbë Qiellt, endë Sheintit
Sakrament, endë Sheintit Kunghim. Qish ënsht ndë Sheintit Kungim? Korpi, Gjaku,
e Shpierti i Kri-(9)-shtit, e vet Krishti Zotyn e nieribashk ndën fëtyrëtbukës,
etë venës. Për se ënsht ndë Kungim Krishti ende si Zotyn? Se Krishti ënsht
Zotyn, e nieri bashk. Qish domethan hieja, e fëtyra ebukës, eevennës? Domethan,
gjithë qish duket me syy, shia qi ndihet ndë goi: të bardhët, të madht, e gjith qishduket
e preket.
Ndën fëtyrët bukës, etë venës à ënsht maa aty buka, e venna ndë
Sheintit Kungim? Nuk ënshtaty maa as buk, as venn: se buka, e venna përvërtyt atynefialëvet
Krishtit nkthenet, endërronet ndë (10) Korpit, endë Gjakt Jezu Krishtit.
Kur
thehet Sheinteja Hostie, à thehet ende Korpi i Krishtit? Nuk thenet Korpi i Krishtit;
veçe ajò fëtyra, ehieia e bukës? Kur nuk uthyeka Korpi i Krishtit, mbëtë sijt an
praa kaa membettun? Jet i ungjin mbë gjith të sillet an, e pies të Hosties: emeubaam
ajonjimij grimca, ndë gjith të sijt grim kishte me kien gjith ungjij Krishti i vërtet. Si,
e për qish arrësye ti beson se ënsht Zotyn: se ënsht një Zotyn i vetemi, se Ati,
e Biri, e Shpierti Sheint jen (11) tre vet, e nji Zotyn: se kushban mir, Zotyn jep
gazemendin e Parrizit, e kush ban keq, e çon nde mundimet Ferrit: Se Krishti ënsht
Biri i Tinezot, e Zotyn i vërteti, e u baa nieri për nee, e u mundue, e duiq mbë kryq,
ani të tretën dit ungjall së dvekuni, hippi mbë qiellt, ani kaa me ardhun dittes Gjyqit
me gjukuem gjith jetten: E se ndë Sheintit Sakrament te meshës, e ndë Kungim ënsht
vet Krishti i vertet, e gjith saa tiera kaffsh, qi kemi kallezuem nderi ketù?
Gjith
ketò kaffsh fort mir, e me gjith zembër imbaa, e i bessonj per se na ikaa kallezuem
vel Zotyn i verteti, (12) qi nuk ngënjehet, as ngenjen: as mundet mengënjyem, as meu
ngenjyem. Abesson ti mirefilli, se Zotyn i kaakallezuem gjith atò kaffsh? Bessonj
mirëfilli, e perte vërtet se Zotyn na i kaakallëzuem ketò kaffsh, e gjith saa
tiera qi na mpson Sheinteja Feeia e Krishtit me i bessuem. Si, embë qish arressye
mundesh me dittun, se Zotyn i kaakallezuom? E dij, e bessonj, se ashtu Zotyn
na i kaa kallezuem, e na i kaalanun ndë Ungjillt sheint: e ashtu kan bessuem S.
Pietri, e S. Pali, e S. Gioni, e S. Nikolli i beekuem, e gjith (13) saasheinten: Evet
Zotyn mete forta shenje, e mbrekullij të mëdhaa kaa deshmuem se kejò ënsht Feeja e
vertet qi na kaalan Krishti, e jasht nxoje nukënsht tieter qi shelbon shpiertin, e
gjan atë jet.
Saajen Urdhenimet è Tinëzot? Jen dhiet. Thot Zotyn: Unëjam
Zotyn, Zotiyt, të mos keesh tieter Zot veçe meje. Mos merr emmënit e Tinëzot ndë
per goi përkafsh tëmbrazeta. Kuitou me shieintenuom te (18) Diel, e festet, qi
jen për të mbaitun. Ndeerò Print e tuu. Mos vrà. Mos kurvenò Mos vidh
emos kusserò Mos ban dëshmi rreeshim Mos Lakemò gruen e huei, as burrën e huei. Mos
lakëmò kurrgjaakaffsh të huei. Saa jenurdhënimet e Sheintes Kish?
Jenpes. 1.
Me paam Meshen Sheinte për të Diel, e Fest tëurdhenuome 2. Mengjenuom kreshmetemdhaa
e Vengjillet, ememos ngran mishtë prenden, etë shetunden. 3. Meureffyem ndë mosse
njiher ndë viet e meu kunguem (19) ndë mosse për Pashk 4. Me mos baam darsm ndë
mot lidhun: qi ënsht maa engiata e Diel ndo përpara, ndo mbas festets shen Ndreut,
nderi Uit sebeekuem: eprei sëparet dit ndë kreshm, nderi të Dielnebardh mbas Pashke. 5.
Me paguem te dhietënekishës si ënshtzakoni. P. Saa jen mpkattet mortare qi jen
krena, e ranja etëtierave ende?
Jen shtat. 1. Madhështia 2. Lakemia.
3. Kurvenia 4. Mënia 5. Grykesia 6. Emiri erressa ekeqe. 7. Pritessa
me baam vepëratë mira. (20) P. Saa jen Sakramentet e qishfruitbanjen ndë shpiert? G.
Jenshtat. 1. Pagëzimi, qinaban të kërshten. 2. Krezmimi qina epndihm mekien të
kërshtentë vertet, etë fort ndë Fee 3. Sheinti Kunghim, qinaelargon shpiertin
mpkatesh, ena mbà ndë hirt, endë të dashunit Tinezot. 4. Pendessa, e Reffimi sheint,
qi nai ndijen, ena hjek fajet prej Shpiertit. 5. Voimi sheint ndë fillt morts,
qina ep ndihm me duekun mir: e shumhere ndimon meu shendoshun ende fëdigetsë korpit.
6. Urdhëni sheint i Pristenis, qina ep hir, endihm mei baam, e (21) mei vepëruom
mir, e si duhet punët, ekaffshët e Tinëzot. 7. Kunora, e Martessa, qi ep ndihm
mei lindun, emeirrittun fëmijn ndë paq, endëtë dashun, endë tmeert Tinëzot. P.
Te sijat jen maatë parat, e maatë mirat Urat? G. O Atiyn: Falemi Mbrij: e Bessonjmbë
Tenëzon. P. Si thuhen këto Urat? G. O Atiyn, qi jee mbë qiellt. Sheintënnuom
kiofft Emmënit tat. Ardht Regjenia jotte. U banft vullundetia jotte, sikundërse
mbë qiellt, ashtu mbë dheet. Bukëntan të përdiçmen epna e sod, e nandiié neve dëtyrëttona,
possinà ndiieim dëttorësettan. E mos na lè me raam mbëtë keq. Pona lar-(22)-go së
keq. Amen. ashtukioft. Falemi Mbri hirplotta, Zotyn me tyy. Beekuemje përmbii
gjith graa, e Beekuem Fruiti i barkuttit Jezus. Sheinteja Mbrii, e Ama e Tinëzot luttu
përnee faitorët tashti endë fiillt morts san. Amen. Bessonj mbë Tenezon Atin e
pushtueshim, Kriiuessin të qiells, e tëdheut. Embë Jezu Krishtin Birn etii njitevetmin
Zotin tan. Isilli uzuu përvërtyt Shpiertit Sheint, leu prei Virgjinet Mbrij. Umundue
ndën Poncin Pilat. Uvun mbë Kryq: duiq euvorrue. Sdrippi mbii Ferr. Tetrettëndit ungjall
së duekuni. Hippi mbëqiellt: Rri mbannet diatht Tinëzot Atit pushtueshim. Andeika
meardhun me (23) gjukuem tëgjall, e të duekun. Bessonj mbë Shpiertin Sheint. Mbë Sheinten
Kish Kattolik. Shoqieniin e sheintenet. Tëndëjyemit e mpkattevet. Të ngjallmit mishit.
Jettën epaasosme. Amen Ashtuqioft.
(24) Si embëqish arressye gjithisilli i
Kërshten, saatë mundet duhet përgjithdit me veperuom, mee skuomjetten Kërshtenisht,
Sikaaurdhennom Zottyn. Ndënate kurtë çonesh maapara ban Kryq mball tuethan: Për
Emmenit Atit, e Birit, e Shpiertit Sheint. Amen. O i madhi Zot i verteti potë falinj
zembërn, e Shpiertin tem. Mbassì të vishesh, e të lanjish fetyrën bier mbë ghiunj:
endë paçndonji kryq, ndo Figurë përparasai, ethuoi megjithzembër: Po tefalem,
o Zot i verteti, e po (25) të bindem, e potë due me gjithzembër. Potë falem ndeers
se me kee kriiuom, emekee cpërbleem, emëkebaam tëjem i kërshten: emekeeruoitun këtë
nat preindonji mortie sepaakuitueme. Tyy, o Zot, poti falinj gjithkujtimet emia: epote
luttem tëmeruoish sod, e përgjithhere prei gjith fajesc, e mpcattesc. Ani mbas
andai thuoi: O Atiyn Falemi Mbrii, e Bessonj mbë Tënëzom. Kurtëzaansh fiill mebaam
ndonji pun, ozyr, thuei njekshtù: O Zotti imadh, eiverteti, une poebanj e potafalinj
ketë pun teme, ekëtë mundim tem përndeert tande: epma o Zot beekimntand. (26)
Kurte duosh me ngrënbuk thuoi: O Zotti i mëshëriershim, beekona neve, e keto ndere,
e të mira të tua qi poduom meingrënnun, qi të mbahena gjall metë shërbyem tyy. Për
Emmenit Atit, e Birit, e Shpiertit Sheint. Kurtë çohesh Tryesset perserii thuei.
Pote falem ndeers, o i madhi Zot i pushtueshimi, përgjithkëtë hae e përgjith të
mirat tua: epnae hiirn, e ndihmën tande, qi me tonai të mostë fëjenjim. Per Emmenit
Atit etc. Kurtë vinj ndonji mendekeqe, ndonji tëndim, thirri Tinëzot tuethan:
Për Emmenit Atit, e Birit, e Shpiertit Seint. Amen. O Zottiem i meshëriershimi,
për me (27) mëshëriert tande, për Sheintit Emmenit tand, mosmë leshio doret sote;
të mos te fejinj. Kur të drozembëra, të mostë jesh ndë ndonji fai, thuei mezembër
të penduome: Ban më mëshërier, o Zot, për të madhet mësheriert tande: popendohem
megjith zembër se të kam fëjyem: e po përmettonj maa para me kien dvekun, semaa me
të fëjyem: Se potë due, o Zot, me gjithëzembër përmbiigjith kaffsh. Ndë mengjes,
mies ditt, embramenet kurtë ndienjish se bie kumbona: (ndo ndë mos qioft kumbona mundesh
prei vetje, segjithhere kaa ndies kush tae thot) ndënjiçasthuei: (f. 28) Engjelli
i Tinëzot jufal Zonjës shenë Mbrij: Krishtii u zuu ndëzembërt sai përvërtyt Shpiertit
Sheint. Falemi Mbrii etc. Nje Shërbëtoreia e Tinëzot, mubanft mue, sithot
fiala jotte. Falemi Mbrii etc. E Fiala e Tinëzotubaa nieri, endenj ndërnee.
Falemi Mbrii etc. Kiofsh leuduom Ati, e Biri, e Shpierti Sheint: Si ishte
sëpari, e tash, e përgjithjettët jettes. Amen. Kushnuk di meethan atë urat, letëthoet
nji o Atiyn, e nji Falemi Mbrii: ndo trii Falemi Mbrii. Kurtë veeshmbramnet me
raam, perparase të bijesh, bier mbë giunj, e thuoi: Po (29)të falem, e potëbindem,
o Zotyn i leuduomi, e potë due më gjithzember. Potë falem ndeers pergjith ndere, e
të mira, qi me keebaam, emaateper sod mbëkëtë ditt. E dritma menden tii njoh fajet
e mia: e te pendohem gjith sosh mezembërtë dereit. Mbas andai shtieri ndë mend
gjith kuitimet, e fialët, e tëmbaammet eassai ditt, ani pendou fort me gjithzember
gjithfajesh, tuethan: Banmë mësherier, o Zotiem, përtëmadhet mëshëriert tande:
po pendohem me gjithzembër setëkam fëjyem: e po përmëttonj me bes, e me fee mendihmët
tande me mostë jejyem maa, e meuruoitun gjith asso udhesh (30), e tëndimesh, qimenxitnjën
mbë mpkat. Se potë due përmbii gjithkaffsh. Potë luttem për laudit tand, ruoim këtënat
prei mortiet sëpaa kuituome, e se paa pritme, e prei gjith mpkattesh. Per Emmenit
Atit etc. Mbassi të biesh, ban kryq, ethuoi: Zotti i Shendritat nji i vetmi,
ei vërteti Zotyn, epma ndihmën tande, të dves mir, me nji mort Sheinte. Zonja e beekuome
e vërteta ndimom me gjith Sheintënit Qiells: eruoime gjithsë këqijash ketë natt, e
gjithhere, emaa tepër ndë fiilt morts sime. Amen. Per Emmenit Atit etc. (31) Kur
të thuhet, kioft lëvduom Jesu Krishti, pergjegji: gjithherekioft, ej en nji qind dit
ndiies. Kushtëthuoet: kioft beekuem Zonja ebeekuome, qi ënshtzannun paa mpkat:
kaa 100 viet ndiies. Kush te veen mbas Sheintit Sakrament kur shpihet të semunet:
kaa pes viet ndijes. Ekush nuk mundet me vottun vet, letëthoet nji Atiyn, e nji Falemi
Mbrii: ka 100 ditt ndëjes. Ditt e Diela, e tiera Fest, gjithisilli i Kërshten
maa fort se tiera ditt, duhet me leuduom, e me beekuom Tenezon: e maa fort mejuluttun,
e maa mezell. Prandai gjithtë kërshtenet, kur munden, e kurkan ku, kishn me baam (32)
mir me vottun endembë Vespera: duhet me vottun mbë Predikim, e mee shuem dittën ee
kretme nd’urat, endë vepera të mira: tueu rueitun fajesh, ememos punuem. Prindia
jen dë tuer mei rrittun, e mei mbaitun fëmiin evet ndë tmeert Tinezot, mei mpsuom
me luttun Tënëzotn, qishënsht nevoi, e qish duhet përtuu rëffyem mir, e meu Kunghuem:
e tiera kaffsh, qijen tëneuoishime përtë shelbuom. Jen dëttuer ende mei dërghuem
fëmiin mexan Doktrinën ekërshten te Prifti i Famulliis kurtë jaushpiegonj. Ekishte
me kien mehiie, e fort mir, qi jen than përsipëri tii zaan fëmija për mend, e (33)
tii thon faqe popullit: ashtu qi eata vet tii Diin, e ata qi nuk i kan Diittun, as
ndiem, tii ndienjin, e tii Diin.