Kisha katolike për Pavarësinë e Shqipërisë: Fan Noli “Shënime për Gurakuqin”!
Në emisionin e 14-të kushtuar rolit të Kishës katolike për Pavarësinë e Shqipërisë,
Luigj Gurakuqi i parë nga Fan Noli. Zoti drejtor, Këndova me interes të
thellë artikullin magjistral të mikut dhe ish-kolegut tim zotit S. Vinjah mbi të ndjerin
Gurakuqin, të botuar në dy numra të “Diellit” dhe shpejtonj t’u bënj të njohur shokëve
të Amerikës që kjo apollogji, ku çfaqet e vërteta e thatë për një martir të çështjes
kombëtare, ka pëlqimin tim të plotë që në krye gjer në funt. Stravri Vinjahu munt
të lëvdohet me të drejtë që ka mundur ta qanjë Gurakuqin me paansi e me sy të ftohtë
prej akulli, si një historian prej race, ndonëse i lithte një miqësi e ngushtë, e
lindur prej një bashkëpunmi të gjatë e të sinqertë për çështjen e përbashkme. I
vetëmi cen i kësaj apollogjie është shkurtësia e saj, por duhet shtuar menjëherë që
s’mund të bëhej më e gjatë posa që do të botohej në një gazetë. Le të shpresojmë që
apollogjisti do të gjenjë rasjen të çvillonjë subjektin e tij më gjërë e më hollësisht
me një broshurë të vogël në të pritmen e afërt. Gurakuqi e meriton dhe Vinjahu provoi
se mund ta bëjë më mirë se cilido tjatër. Atëherë besonj, do të insistonjë mi një
pikë, të cilën ka qenë i shtrënguar ta kapërcenjë me pak vija këtë herë: Gurakuqi
si pionier i qytetërisë oksidentale në Shqipëri. Nga shqiptarët e pakë që thëthitnë
mirë kulturën e perëndimit, Gurakuqi ish ay që ka punuar më gjatë e më rëndë për të
mbjellur farën e saj në Shqipëri. E gjejmë në radhën e parë gjithnjë, me ca intervale
të shkurtëra të shkaktuara nga forcat majore1, që më 1909 gjer më 1925.
Është një rekord, të cilin s’e ka arrirë asnjë tjatër as për së largu, rekord i fituar
nëpër ferra, nëpër përronj, nëpër pusira, nëpër sëmundje, në këneta kalbësie morale
dhe materiale, në një vënt ku zemrat janë të fishkura dhe sytë të zgurdulluar nga
lakmimi i plaçkës, me të sotmen të errët e të nesërmen më të zezë, me privacione e
me vojtje e me tortura të çdo minute, përpara të cilave ferri i Dantes është një panair
i bukur. Të tjerët mund të lëvdohen që e kapërcejnë këtë kryetrim vigan nga madhështia
e sakrificeve. Po unë s’kuxonj të matem me të as sot, as nesër, se më duhen dymbëdhjetë
vjete të tjera pune, lufte, dhe vojtjesh në Shqipëri që të kem pretencien 2
t’i rri pranë. Zoti Faik Konica është i mendjes se kam qenë vegla e Gurakuqit. Nuk
e besonj. Po edhe sikur të jetë e vërtetë, e kam e do ta kem për nder. Ishte mjaft
i math sa të kishte vegla si mua e si të tjerë novicë 3 të luftës në Shqipëri,
kupa e hidhur e së cilës ua ngjeth mishrat atyre që kanë shijuar jetën në pjesat e
mira të botës së qytetëruar.
Botuar në Liria Kombëtare (Gjenevë) , 1925, 9
shtator, nr. 7, nënshkruar Fan S. Noli.