140 vjet më parë, lindi imzot Luigj Bumçi, kreu i delegacionit shqiptar në Konferencën
e Parisit
E pasi folëm për kontributin e Kishës Katolike në shpalljen e Pavarësisë së Shqipërisë,
kalendari historik na jep shkas të flasim për kontributin e saj në njohjen e Shqipërisë
e në ruajtjen e kufijve të saj. Si sot, më 6 nëntor 1872, lindi në Shkodër
ai që më vonë do të bëhej ipeshkvi i Lezhës, imzot Luigj Bumçi. Ai nuk ka qenë
ndër firmëtarët e Pavarësisë më 1912, por kryesoi dërgatën më të besueshme shqiptare
në Konferencën e Parisit, më 1919, kur u vendosën kufijtë e shtetit të Shqipërisë.
Më pas u zgjodh edhe ndër regjentët e fronit shqiptar në vitet 1920-21. Nuk duam të
përmendim këtu gjithë veprimtarinë e tij në të mirë të Shqipërisë, por po e kujtojmë
me anë të një letre, shkruar nga vetë imzot Bumçi në vitin 1934 për revistën e françeskanëve
“Hylli i Dritës”, me të cilën dëshmon kontributin e Papës Benedikti XV për mbrojtjen
e tokave shqiptare, sidomos për shpëtimin e Korçës e të Gjirokastrës, që, sipas marrëveshjes
Titoni-Venizellos, do t’i kalonin Greqisë. Ja si e sqaron punën imzot Bumçi, duke
iu përgjigjur ftesës së drejtorit të “Hyllit të Dritës”: Fort i Nderti Át Ma
falni, Ju lutem, pse vonova me i pergjegjë letres s’Uej, me të cillen më lypshi si
pat rrjedhë puna se pështoj Korça e Gjinokastra nga akordi Tittoni-Venizelos – akord
i cilli ja lëshonte Greqís te dyja provinçet shqyptare të siperpermendme. Qe
si ndolli puna: Qyshë në Qershuer të vjetës 1919 kjeçë zgiedhë Kryetár i
Dergatës s’Onë në Paris. Me 9 Tetuer t’asajë vjete fletorja “il Giornale
d’Italia” lajmon çiltas se “mas akordit Tittoni – Venizelos dy Provinçiet Shqyptare,
Korça e Gjinokastra do t’i epen Greqís”. Dergata e jonë at herë me të shpejtë i paraqiti
Konferencës së Pagjës nji protestë kundra ktí akordi. Me 9 Nanduer 1919
po ajo Gazetë boton prep ato fjalë, d.m.th. mas akordit Tittoni-Venizelos Korça e
Gjinokastra do t’i dorxohen Greqís. At kohë Dergata e jonë më ngarkoj me
u pa me Z. Tittoni-n qi ndollej në Paris mas hikjes së Z. Orlando-s e Sonnino-s, qi
ishte Kryetár i Dergatës italiane. Edhè une u takova me tê, por gjâ konkrete prej
bisedimit nuk mujta me xjerrë. Në mbledhje qi Dergata mbajti n’e nesre,
ja diftova gjith misvet bisedimin me Z. Tittoni-n. Prep me 9 Dhetuer 1919
fletorja “il Giornale d’Italia” e persritë po ato fjalë mbi Korçen e Gjinokastren.
N’at kohë Z. Tittoni nuk gjindej në Parisë, e vendin e tí e kishte xânë Z. Scialoja. Shkova
edhè te ky, por pa kurrfarë rezultati. Ishte, per sá mbajë mênd, 21-22 Dhetuer
1919 kurse në mbledhje qi patme, të gjith misat e Dergatës, e nder ta ma i nxeti e
ma i pari, e ndieri Z. Myfid Libohova, m’u lutne t’a bâjshe nji sakrific per atdhen
t’onë e t’u nisëshe për Rome, ku të bâjshe çë mos per me pase audjencë prej Shêjtnís
së tij Papës Benedikt XV. Atí të Ja parashtrojshe gjendjen e rrezikshme të dy provinçeve
t’ona, Atí t’i lypshe ndimë qi Shêjtnija e Tí t’i pështonte. Ju pergjegja
shokve n’at mbledhje se lutja n’at punë nuk kishte vênd, se çashtja e Shqypënís ishte
çashtja e të gjithve bashkë e e secillit nder né: prá kjè se Dergata e shef të nevojshme
qi une si Kryetari i sajë t’a bâj udhtimin per Romë, ket udhtim e kam me detyrë. Kështu
u vêndue qi unë bashkë me Z. Mehdi Frasherin t’u nisëshim per Romë. Me 26
të Dhetorit u nisme e me 28 mërrime në kryeqytetin e Italís. S’kaluen trí
kater dit xora audjencën e u gjeta perpara Shêjtnís së Tij Papës Benedikti i XV. Bisedimi
nuk kjè i gjatë, kjè i shkurtë mjeft, por edhè pse i shkurtë kje i mjeftueshem per
qellimin t’onë. Si ja diftova pse kishe marrë udhtimin per Romë, e pse u
gjindëshe perpara Shêjtnís së Tij, kuvêndin e mbylla me kto fjalë: “tesh pra, Shêjtní,
të gjith misat e Dergatës shqyptare qi janë në Paris e qi shumica âsht mysliman, më
kan çue ktu perpara Shêjtnís s’Uej e të gjith per nji gojë U luten qi me fuqn t’Uej
morale e me influencen e madhe qi keni në boten marë, të na epni ndihmen t’Uej të
vlefshme si e ku dini Ju Vetë, qi të na pështojnë dy provinçet shqyptare Korça e Gjinokastra,
të cillat janë në rrezik prej akordit Tittoni-Venizelos”. Mbasi marova fjalët
e mija, Papa Shêjt, si pat ndêjë nji grimë herë pa bâ zâ, u suell e me tha: Po shka
të bâj per Ju? Me Italí s’kam shka me bâ, e din gjith bota si jena: me Francë marrëdhanjet
janë këput – shka të bâj? Mora guxim e i pergjegja: A m’epni lejen me folë,
Shêjtní? Fol, fol me tha, shka të kesh me thanë thueje. Un kishe me thanë, Shêjtní,
se bota s’ká metë vetun në Italí e në Francë; – ká në botë edhe Anglí Shtete te Bashkueme
t’Amerikës. Bani buzën në gaz, e me i’herë më pergjegji: ké të drejtë. E pra neser
do të piqemi me Ambasadorin e Anglís, masnesri me atê të Shteteve të Bashkueme; e
po t’ap fjalen se me te dy kam me folë e me ja porositë dy provinçet qi kenkan në
rrezik e kam me bâ shka të mundem per me Ju ndihmue. Zoti ká m’e bâ mirë se prei Konferencet
të Paris-it mos pritni punë të mira pse Zotin e kan qitë jashtë, e atý kû s’asht Zoti
drejtsija s’mundet me kênë. Une at herë qi kishe bâ gati nji memorandum
per me ja lânë, tuj e nxjerrë prei xhepit e tuj e mbajtë në dorë: Shêjtnija e Juej
i thaçë, ká punët e botës marë, e prandej a kam lêjen me Ju lanë ket memorandum qi
mos t’a harroni çashtjen t’onë? Po, po, lêne ktu pse nuk kam m’e harrue. U çova e
i rashë ne të dy giûjt. Ju fala nderës sá mujta, e si mora bekimin, at herë dola krejt
i kënaqun e shkova tuj mêndue me vedi: A thue po na shkon kot ky udhtim qi prej Paris-it
bâme deri ktu? Gjith kjo shpresë qi fjalët e Shêjtnís së Tij më njallne në zemër,
a mundet me më rrêjtë? Jo, jo s’mundet me kênë kurr. Sa dola prej Vatikanit u poqa
me Z. Mehdi Frasherin të cillit ja diftova fjalët qi më tha Benedikti XV, edhè ky
Zotní met faret i kënaqun tuj shpresue se me nderhymje të Papës Korça e Gjinokastra
kishin pështue. Me gjith kto shpresa të mira në zemër, kthyeme në Paris
ku me padurim po na pritëshin shokët. Kur u mblodhme ne zyren e Dergatës,
i parashtrova shkurtazi nji ekspozé të misjonit t’onë në Romë, e kur në fund u diftova
bisedimin e Shêjtnís së Tij, e si na dha fjalen se do t’u mundote per çashtjen t’onë,
per të cillen kishte çfaqë qyshë në fillim nji interesim të madh, fjalët e mbrame
të Shêjtit Át Papë i priten në kambë me brohorí të madhe e me duertrokitje britne
të gjith nji zâni: Rroftë Papa! Korça e Gjirokastra kan pështue: e pështuene pernjimend. Kjo
âsht rrjedhja e vertetë. Kjo âsht nji faqe e historís s’onë. Kallmet 30
Mars 1934 † LUIGJ BUMÇI IPESHKVI I LEZHËS (Marrë nga revista
françeskane: Hylli i Dritës, 1934 vj.X – Mâj – nr. 5, fq. 219-222).