Dom Ndre Mjeda, Mësues Feje e Poezie - në 75 vjetorin e vdekjes. Sot më
1gusht mbushën 75 vjet nga vdekja e poetit të madh, dom Ndre Mjedës 1866 – 1937).
I mbylli sytë në Shkodër, më 1 gusht 1937, pas një veprimtarie të palodhur
fetare, kulturore e atdhetare. Mori pjesë në Kongresin e Manastirit, ishte nismëtar
për formimin e Komisisë letrare, themeloi shoqërinë kulturore "Agimi", punoi shumë
për gjuhën shqipe, shkroi poezitë e përmbledhura në "Juvenilja", ndërmjet të cilave
shkëlqejnë poemthat "Andrra e jetës", "Vaji i bylbylit", "Liria", "Lisus", "Skodra"… Në
një ditë si kjo, ia vlen jo vetëm të kujtosh artin e dom Ndre Mjedës, por, mbi të
gjitha, të mendosh sesi mund të nxirren në dritë thesare ende të pa zbuluara të krijimtarisë
së tij. Nuk është aspak e çuditshme që edhe veprat e Mjedës, ndonëse i vetmi prift
katolik i pranuar ndërmjet shkrimtarëve që studioheshin ndër shkolla, gjatë periudhës
së diktaturës komuniste, iu nënshtruan censurës. Këtë fat patën kryesisht veprat
me karakter fetar edhe disa krijime më pak të njohura poetike si “Majerling”, “Bija
e verbtë ç’prei t’lémi”, dhe “Kânga e Mahmud Pashës”, botuar (ndërmjet poezive të
tjera të Mjedës në Shahiri Elierz. Do bejta qi ka qít N. M. i S.J.) si shtojcë e një
flete fetare nga Jak Junku në Kulshedra e Shpirtit, zblue t’rijve prei P. J. Junkut
t’Shoqnís Jezu. Deri më sot nuk kemi një përmbledhje të veprave të Mjedës në prozë,
studimet e tij për shkrimtarët e vjetër të Veriut dhe sidomos librat si “Jeta e shejtit
sh’Njon Berchmans”, “T’pergiamit e Zojs Bekueme”, “Katekizmi i madh” në tre vëllime,
“Historija Shêjte”. Janë vepra që mbushin një zbrazësi të madhe në historinë e
letërsisë shqipe, ku mungon plotësisht studimi i veprave me karakter hagjiografik,
dmth tregimeve mbi jetën e shenjtorëve. Një nga veprat e munguara të Mjedës, me vlera
të mëdha studimore në lëmin e gjuhës shqipe e sidomos të terminologjisë fetare, është
oficja “Vizari Shpirtënuer”, punuar nga poeti-meshtar në bashkëpunim me fratin françeskan,
Atë Benedikt Dema, pa kujtuar këtu letërshkëmbim tepër të pasur të Priftit-poet e
gjuhëtar. Në përvjetorin e vdekjes së tij, dom Ndre Mjeda na flet përsëri për veprën
e tij të palodhur në dobi të fesë e të kombit, me të cilën është marrë plot përkushtim
individual studiuesi Mentor Quku, i cili botoi vëllime të reja mbi gjithçka ka lidhje
me emrin e madh të Ndré Mjedës. Po dom Ndré Mjedja qe i madh në të gjitha fushat
e dijes, posaçërisht në fushën e gjuhës shqipe, siç dëshmon edhe shkrimtari
prof. Ernest Koliqi (Dom Ndre Mjedja, Cika, v.2, nr. 28-29, fq. 202, Shkodër,
5 shtator 1937.): "Po t'ishte qénë Dom Ndreu vetëm nji erudit mbledhës citatash
klasike apo vetëm nji ligjerues i hollë mbi systemet e ndryshme filozofike, vepra
e tij sigurisht do të kishte humbun me tê. Nji tjetër gjâ e bâni të Madh e të padekëshëm:
dashunija e stërfuqishme për gjuhë shqipe. Ai njoftës i rrallë i gjuhve të vjetra,
ai qi shkruente mjeshtrisht pesë gjuhë të mëdhaja europjane dhe lexonte e kuptonte
njâ tri a katër tjera, dashunonte me nji dashuní të njomë e luftarake kët gjuhë të
palavrueme t'onë. E dashunonte si Dijetar e si Atdhetar, e dashunonte edhe si Poet.
Shkrimtarët e moçem gegë e toskë dhe italo-shqiptarë i studjonte pajadá dhe dinte
këthelltas historín e çdo fjale të shqipes. Ai i vetmi ndër ne, po të kishte dashun,
mund të përpilonte nji fjaluer historik të gjuhës, sepse përveç përdorimit të saj
në popull dhe ndër tekste letrare njifte mirfilli edhe burimin ethimologjik. Ndoq
përherë me vërejtje studjimet e albanologve dhe mbajti letër-shkembim të vazhdueshëm
me Pedersenin, Joklin, Tagliavinin. Qe në riní dishepull i Gustav Mayerit. Mjerisht
shum pak prej vërejtjeve të shumta, qi ai përmblodhi në këto studjime të parreshtuna,
Dom Ndreu botoi. Ai shpërndante dijen e vet në gjuhësí ndër këshille miqve, nxânësvet,
kujdo qi i siellej. Auktorë fjalorësh e shkrimtarë të vjetër e të rij (ndër të cilët
edhe unë) i detyrohen ndihmës së tij zêmër-bardhë për spjegime, ndriçime, qortime
e shllime. Ai epte landen e vet të grumbullueme me vishtirsí, i knaqun kur dikuj i
hinte në punë për naltësim të shqipes e të Shqipnís".