Më 20 korrik 1621 dom Pjetër Budi emërohet ipeshkëv i Sapës
Duke shfletuar kalendarin historik, përkujtojmë se si sot më 20 korrik të vitit 1621
dom Pjetër Budi emërohet ipeshkëv i dioqezës së lashtë shqiptare të Sapës e Sardës.
Imzot Pjetër Budi (1566 ? -1623) u lind në Gur të Bardhë të zonës jugore të Matit,
në vitin 1566. Formimin e tij meshtarak dhe studimet filozofike e teologjike i bëri
në Kolegjin Ilirik të Loretos dhe në moshën 21 vjeçare u shugurua meshtar dhe menjëherë
u dërgua të shërbente me mision në Maqedoni e Kosovë që aso kohe ishin nën juridiksionin
kishtar të kryedioqezës së Antivarit, ( Bari i sotëm në Mal të Zi), ku ndjeji për
12 vjet. Gjatë qëndrimit dhe misionit të tij meshtarak në Kosovë, dom Pjetër
Budi hyri në kontakt me françeskanët e Bosnjës, një marrëdhënie kjo që i shërbeu në
vitet e mëvonshme e në përpjekjet e tij politike për të krijuar mbështetje e ndihma
për rezistencën shqiptare kundër pushtimit të Perandorisë Osmane. Në vitin 1599, dom
Pjetër Budi qe emëruar Vikar i Përgjithshëm i Kishës katolike të Serbisë, detyrë e
rol të cilin e mbajti për 17 vjet. Si përfaqësues i Kishës katolike në Ballkanin
e pushtuar nga turqit, Budi veproi pa dyshim në një situatë politike teje të vështirë
e me tensione të mëdha, aq më tepër kur e konsiderojmë angazhimin e tij politik për
kauzën shqiptare, sepse Budi synonte lirimin e popullit të vet nga pushtimi
e trysnia turke. Për këtë ai pati kontakte me figura të mëdha të rezistencës siç ishte
kroati Franjo Brtuçevic e kryengritësit shqiptarë. Në vitin 1615 dom Pjetër Budi
shkon në Romë ku ndenji deri më 1618 për t’i botuar veprat e tij në gjuhën shqipe.
Nga marsi i vitit 1618 e deri në shtator të vitit 1619, Budi shkoi në shtegtim në
Santiago të Kompostelës në Spanjë. Pasi u kthye në Romë në vjeshtë të vitit 1619 u
angazhua të informonte Kurien Romake mbi gjendjen e mjerueshme të të krishterëve
në Shqipëri e në vise tjera të Ballkanit nën pushtimin turk. Prandaj kërkoi ndihma
materiale e financiare për të mbështetur rezistencën që synonte çlirimin nga zgjedha
turke. Më 20 korrik të vitit 1621, Pjetër Budi u emërua ipeshkëv i Sapës e Sardës
e një vit më vonë e nisi misionin e tij ipeshkvnor në Shqipëri, ku kryesisht zhvilloi
aktivitete të natyrës atdhetare e politike. Në dhjetor të vitit 1622 duke kaluar lumin
Drin, humbi jetën. Vdekja e tij tragjike mbetët një enigmë. Po kujtojmë veprat
e tij. Vepra e parë e ipeshkvit shqiptar imzot Pjetër Budit qe “Doktrina e Kërshtenë”
që është përkthim i katekizmit të Shën Boberto Bellarminit, botuar në Romë më
1618. Nga aspekti letrar, më shumë se katekizmit, janë me interes 53 faqet e poemave
fetare, që përbëjnë shembullin e parë të poezisë në dialektit Gegë. Disa prej poemave
janë përkthim nga latinishtja ose italishtja mirëpo një pjesë e mirë janë origjinale. Disa
botime tjera të Imzot Budit janë: Rituali Romak, një përmbledhje me ritin e
Meshës, me ritin e sakramenteve të ndryshme, të lutjeve e komenteve të pjesëve biblike
në gjuhën shqipe. Pastaj kemi edhe një përmbledhje prej 16 faqesh mbi shpjegimin
e Ritit të Meshës. Po vepra më e njohur e imzot Pjetër Budit është “Pasqyra e të
Rrëfyemit”, përkthim e adaptim i veprës “Speculum Confessionis” e Emerio
de Bonis. Imzot Pjetër Budi është poeti i parë shqiptar që shkroi vargje, afër
3.300 rreshta vargjesh fetare në kuartinë me rimë të alternuar.