Bardzo krótka geografia Etiopii

Skoro mamy opowiedzieć o Etiopii i jej mieszkańcach, trzeba przede wszystkim zgromadzić dane, które pozwolą słuchaczowi zorientować się w terenie. Przecież nie każdy był w Etiopii, a nawet w Afryce, nie od parady będzie zatem powiedzieć parę słów o tym, jaki to kraj i czego możemy się spodziewać w czasie naszej wędrówki śladami Adama i Ewy, kiedyś tu mieszkających według jednej z legend. A nawet Prarodzice nam do tej wędrówki nie są niepotrzebni, bo już samo bogactwo przyrody etiopskiej i całkowita odmienność od tego, z czym stykamy się na co dzień na naszym starym kontynencie, jest dostatecznym powodem, by wziąć mapę do ręki i choćby krótko opisać ten niezwykły świat.

Etiopia to kraj w Afryce wschodniej, w regionie, który zwykło się niekiedy nazywać Rogiem Afryki. I my także tej nazwy będziemy używać niejednokrotnie. Współcześnie Federalna Demokratyczna Republika Etiopii obejmuje terytorium o powierzchni ponad miliona stu tysięcy kilometrów kwadratowych. To prawie tyle co cztery obszary Polski. Przez długie wieki Etiopię stanowiły północne prowincje kraju, które dziś nazywamy Tigraj, Wello, Szeua i Godżam. W jeden organizm zaczęto je łączyć za panowania władcy imieniem Johannes Czwarty w drugiej połowie XIX wieku, a już pod berłem jego następcy Menelika Drugiego stopniowo przyłączono także prowincje południowe i wschodnie dzisiejszej Etiopii, łącznie z terytorium Pustyni Somalijskiej. Od lat trzydziestych ubiegłego wieku Etiopia staje się państwem w nowożytnym tego słowa znaczeniu, nawet jeśli proces ten przechodził przez kolejne fazy, od feudalnego imperium pod panowaniem ostatniego cesarza Etiopii, Hajle Sellasje, którego imię pewnie znają wszyscy, bo dzieje jego upadku stały się podstawą słynnej książki Ryszarda Kapuścińskiego; nota bene książka o samej Etiopii przekazuje niewiele prawdy, ale to już na inną opowieść. Potem był wojskowy przewrót i rewolucja, po której nastąpiły lata krwawych rządów komunistycznego Dergu i jego stopniowy upadek, a od roku 1991 Etiopia jest krajem z demokratyczną konstytucją, choć ciągle, jak to zwykle w Afryce, wiele jeszcze domaga się uporządkowania. Mówmy jednak o geografii, bo to przecież ona ma być przedmiotem naszej dzisiejszej opowieści.

Od północy i od wschodu na przestrzeni ponad 900 kilometrów Etiopia graniczy z Erytreą, a historycznie oba te państwa stanowiły jedną krainę. Od końca XIX wieku aż do lat 50. ubiegłego stulecia terytorium dzisiejszej Erytrei było włoskim, a potem brytyjskim protektoratem. W roku 1952 Etiopia wraz z Erytreą stały się państwem federacyjnym. Jednakże w 1993 roku Erytrea formalnie ogłosiła swą niezależność, co było powrotem do stanu poprzedzającego całkowitą aneksję, jaka de facto nastąpiła już w roku 1962. Po secesji Etiopia została całkowicie odcięta od morza, a przecież możliwość transportu zawsze stanowi o rozwoju i o kontaktach ze światem. W przypadku Etiopii tę funkcję przez wieki spełniał port Massawa nad Morzem Czerwonym. Stąd w latach 90. rozgorzał poważny konflikt graniczny, zaś od maja 1998 aż do czerwca roku 2000 trwała już regularna wojna, której działania dziś na szczęście są zamrożone, ale też granica między dwoma siostrzanymi państwami pozostaje całkowicie zamknięta, a niekiedy jeszcze się strzela, zwłaszcza do ludności nielegalnie ją przekraczającej. O tym jednak powiemy innym razem, bo dziś musimy kontynuować naszą podróż na południe. Na wysokości dwunastego równoleżnika po wschodniej stronie Etiopii mamy niewielkie państewko zwane Dżibuti, dawny protektorat francuski. To tak naprawdę tylko kawałek pustyni ze skalistym wybrzeżem, obszar zamieszkały głównie przez koczowniczy lud Afara, podobnie jak cała ta okolica. Poprawne relacje między dwoma państwami umożliwiają dziś Etiopczykom korzystać z dużego portu morskiego, który tak samo jak kraj nazywa się Dżibuti, nad Zatoką Adeńską.

Dalej na południowy wschód ciągnie się długa, prawdziwie pustynna granica z Somalią, licząca sobie około 1600 kilometrów. O naturze tego kraju długo by opowiadać, nie jest to jednak tematem naszej audycji. Powiedzmy zatem tylko, że obecnie oba państwa, a więc Etiopia i Somalia, też są w stanie wojennego konfliktu, nawet jeśli niemego zazwyczaj. Sama zaś Somalia, pogrążona w chaosie, ulega nieustannym podziałom, tak że trudno nawet mówić o jednej państwowości. Północną część kraju dla odróżnienia od reszty zaczęto nawet nazywać Somalilandem. Wszyscy zresztą znają dziś Somalię głównie za sprawą nieszczęsnych piratów, polujących na statki handlowe przemierzające zachodnie połacie Oceanu Indyjskiego. Swą południową granicę o długości ponad 800 kilometrów Etiopia dzieli z Kenią, i przynajmniej tu panuje względny spokój.

A potem, idąc już na północ, mamy dwa Sudany, w tym Południowy, w znacznej mierze chrześcijański i niedawno oddzielony od islamskiej północy, bo nie dało się dłużej utrzymywać jednej państwowości wielu ludów tak bardzo skonfliktowanych. Niestety kolonialne dziedzictwo sztucznych podziałów w Afryce zapewne długo jeszcze decydować będzie o kolejnych wojnach domowych nie tylko w tej części kontynentu. Najbardziej na tym cierpią oczywiście zwykli ludzie, którzy miast przezwyciężać katastrofy naturalne i kłopoty dnia codziennego, muszą wpierw chronić się przez prześladowaniami i etniczną nienawiścią. Trzeba im wszystkim życzyć dużo cierpliwości w porządkowaniu własnych domów i rozsądnej determinacji, zaś przede wszystkim mądrych, a nie skorumpowanych rządów, o co przecież w Afryce ciągle bardzo niełatwo. Cała sudańska granica Etiopii to około 1500 kilometrów nieprzetartej wręcz dżungli afrykańskiej, gdzie na wielu obszarach żyją prawie całkiem nam nieznane ludy, w innych zaś z pewnością człowieka nigdy jeszcze nie było. Współcześni i przyszli Malinowscy w tej części świata mają pracę zapewnioną. Choć może lepiej, byśmy trzymali się od tych miejsc z daleka, bo biali ludzie wszystko potrafią zepsuć, a najgorzej, że z poczuciem dobrze wypełnionej misji... O innych aspektach geofizyki Etiopii opowiemy już w kolejnym odcinku.

Rafał Zarzeczny SJ