"З сэрцам у кантакце". Катафатычны і апафатычны метады багаслоўя

Катафатычны і апофатычны метады ў багаслоўі - гэта два шляхі пазнання Бога. Катафатычны метад - гэта дарога сцвярджэння (ад грэч. Kataphatikos — сцвярджальны). Апофатычны метад - гэта дарога адмаўлення (ад грэч. Apophatikos — адмоўны). Што ж мы адмаўляем або сцвярджаем ў тэалогіі? Давайце прыгледзімся гэтым двум метадам Богапазнаньня.

Катафатычнае багаслоўе

Катафатычнае багаслоўе выходзіць з хрысціянскай веры ў тое, што Бог явіў сябе міру праз Боскае Адкрыцьцё (створаны свет, Святое Пісанне, Святое Паданне, Боскія энергіі). Абяўленне Бога сусьвету, такім чынам, становіцца прадметам вывучэння тэалогіі з дапамогаю пазітыўных сцвярджэнняў.

Катафатычную тэалогію называюць яшчэ «тэалогіяй Боскіх імёнаў», тых імёнаў Бога, якія мы знаходзім у сьвятым Пісанні. Боскія імёны адлюстроўваюць Боскае Адкрыцьцё. Вучэнне аб Боскіх імёнах было выкладзена св. Дыянісыям ў «Арэяпагітыках». Дыянісій Арыяпагіт стварыў наступную іерархічную лесвіцу Боскіх імёнаў.

На першым месцы ён змяшчае «даброць», г.зн. Бог - Добры, Ягоная Дабрыня стала крыніцай стварэння ўсяго тварэння. Далей ідуць імёны: «Святло», «Адзінства», «Прыгажосць», «Любоў»… Дыянісій згадвае таксама такія імёны, як: "Існы», «Жыццё», «Мудрасьць», «Розум», «Слова», «Сіла», «Дасканалы» і інш.

Аднак, не гледзячы на багацце Боскіх імёнаў, імёны Бога не даюць вычарпальную інфармацыю пра Бога, але ўсяго толькі закранаюць асобныя аспекты Яго быцця. Боская ж сутнасць застаецца неспасціжнай. Тут катафатычнае багаслоўе пераходзіць у апофатычнае, а прадметам нашых даследаванняў становіцца не Боскае Адкрыцьцё, але, прабываючая за межамі створанага свету, Боская сутнасць.

Апафатычнае багаслоўе

Прадметам апафатычнага багаслоўя, як я ўжо згадаў, з'яўляецца Боская сутнасць Бога. Але як жа мы можам спазнаць тое, што знаходзіцца за межамі пазнання чалавечага ітэлекту? Сапраўды, мы не ў стане сказаць, чым з'яўляецца Бог у сваёй сутнасці, аднак жа мы можам сказаць, чым Бог не з'яўляецца!

Усходняя багаслоўская традыцыя бачыць у Бога таямніцу, якую чалавечы розум не ў стане спасьцігнуць ва ўсёй паўнаце: «чым больш чалавек узрастае ў пазнаньні Бога, тым больш успрымае Яго як недаступную таямніцу, неспасціжнай ў сваёй сутнасці» (Orientale lumen, 16). Таксама і Святое Пісанне кажа пра Бога, як аб тым, «Які жыве ў недаступным сьвятле» (1 Цім 6, 16) і з'яўляецца Богам «патаемным» (пар. Іс 45, 15).

Вось як гаворыць пра гэта Рыгор Ніскі: «Бог не можа быць агорнуты ні імем, ні думкаю, ні якою-небудзь другою пазнавальнаю сілаю розуму; Ён знаходзіцца вышэй ня толькі чалавечага, але і анёльскага і ўсякага засусьветнага спасціжэння, - невыказны, невыслоўлены, вышэй за ўсякае акрэсленне словамі; мае адно толькі імя, якое служыць да спазнання Яго ўласнай прыроды, менавіта што Ён адзін вышэй за ўсякае імя» (Абвяржэнне Евномия, Migne, Patrologia cursus completus, Series graeca, 461 У; Тварэнні ў рускім перакладзе, Абвяржэнне Евномия, кн. 12, М. 1864, ч. V, 257).

Зрэшты, сцвярджаючы, што немагчыма спазнаць Бога пачуццёвым успрыманнем і дыскурсівным мысленнем, апафатычная тэалогія паказвае нам шлях містычнага пазнання Бога. Вось як пра гэта піша праваслаўны тэолаг Уладзімір Лоскі:

"Гэты шлях ўзыходжання Дыянісій параўноўвае з ўзыходжаннем Майсея на гару Сінай для сустрэчы з Богам. Майсей пачынае з ачышчэння, затым аддзяляе сябе ад нячыстых; ён чуе "гук труб вельмі моцны, бачыць мноства агнёў, якія распаўсюджваюць яркі бляск; ён аддзяляецца ад натоўпу, з выбранымі сьвятарамі дасягае вяршыні Боскага ўзыходжання. Аднак і тут ён не сузірае Бога, бо бачыць не Яго, а толькі тое месца, дзе Ён жыве. [...] І толькі перайшоўшы за межы свету бачных і тых, хто бачаць, Майсей пранікае ў сапраўды містычны змрок няведання; там ён прымушае змоўкнуць ў сабе ўсякае станоўчае веданне; там ён вызваляецца ад усякага пачуцця, бо ён цалкам належыць Таму, Хто за межамі ўсяго [...]" (Уладзімір Лоскі, «Нарыс містычнага багаслоўя Усходняй Царквы», кіраўнік II).

Далей Лоскі падводзіць рысу пад сваімі разважаннямі: "Такім чынам нам становіцца ясна, што апафатычны шлях мае за аб'ект Бога абсалютна непазнавальнага. Нават нельга сказаць "аб'ект" так як "трэба вызваліцца ад бачных і тых, хто бачаць", гэта значыць ад аб'екта і суб'екта як такіх. Адмоўнае багаслоўе ёсць шлях містычнага злучэння з Богам, прырода якога застаецца непазнавальнай» (Уладзімір Лоскі, «Нарыс містычнага багаслоўя Усходняй Царквы», раздзел II).

Можа скласціся фальшывае ўражанне, што апафатычнае багаслоўе знаходзіцца ў апазіцыі да тэалогіі пазітыўнай, катафатычнай. Аднак Лоскі падкрэслівае, што гэта адзін і той самы шлях, толькі ў розных напрамках.

Катафатическое напрамак - Бог сыходзіць да чалавеку ў сваім Адкрыцці, а апофатическое - чалавек узыходзіць да Бога, але не для інтэлектуальнага пазнання, а для містычнага ўз'яднання (пар. Васіль Тучапець, Нарысы усходняга багаслоўя, с. 21-22).