"З сэрцам у кантакце". Асновы праваслаўя (працяг)

Мы працягваем разважаць пра асноўныя рысы ўсходняй багаслоўскай традыцыі. Сёння я хачу зьвярнуць вашу ўвагу на такія паняцьці, як літургічнае багаслоўе, ды ідэю абожаньня — рысы якія ўласьцівыя усходняй тэалогіі.

Літургічнае багаслоўе

Усходняя хрысціянская традыцыя адрозніваецца асаблівай увагай да багаслужэньня. Нездарма існуе прымаўка, якая фармулюе прынцып адзінства малітвы (духоўнага вопыту) і веры: lex orandi est lex credendi ("закон малітвы ёсць законам веры») (ср. А. Шмеман, «Уводзіны ў літургічнае тэалогія», з.14).

Літургія - сам гэты тэрмін быў узяты са свецкай мовы грэка-рымскага грамадства. Грэцкае слова λειτουργία найбольш дакладна можна перавесці, як «агульная (грамадскае) справа». Існуе два багаслоўскіх значэння гэтага слова: першае, гэта назва галоўнага хрысціянскага багаслужэньня, на якім здзяйсняецца таямніца Эўхарыстыі (менавіта такое значэнне пераважае на хрысціянскім Усходзе); іншае значэнне - больш шырокае і мае на ўвазе ўсё хрысціянскае багаслужэнне (такое значэнне тэрміна асабліва распаўсюджана ў Заходняй багаслоўскай традыцыі).

З вялікім энтузіязмам і паэтычнасцю кажа пра ўсходняе багаслужэньне Ян Павел II:

«[...] ў богаслужбовай малітве на Ўсходзе выяўляецца велізарная здольнасьць уцягваць чалавечую асобу ва ўсёй паўнаце яе цэласнасьці: таямніца ўзвялічваецца ў велічы яе зьместу, таксама як і ў цеплыне пачуцьцяў, якія ўзбуджаюцца ёй у сэрцах збаўленага чалавецтва. У літургічным дзеянні сама цялеснасьць паклікана да славы, да хараства, якая зьяўляецца на Ўсходзе адным з упадабаных выразаў Боскай гармоніі і вобразам перамененага чалавецтва, што выяўляецца паўсюль: у формах храму, у гуках, у фарбах, у сьвятле, у пахах» (Orientale lumen, 11).

Выраз «літургічнае тэалогія» з'яўляецца ва ўсходняй тэалагічнай традыцыі ў XX-ым стагоддзі. Заснавальнікам «новай» багаслоўскай навукі становіцца вядомы праваслаўны літургіст протабразбітар Аляксандр Шмеман. Айцец Аляксандр у сваёй тэалагічнай рэфлексіі звяртае ўвагу на месца багаслужэння ў Царкве, а асабліва указвае на Эўхарыстыю, якая, на яго думку, павінна займаць цэнтральнае месца ў багаслоўскай думце. Эўхарыстыя - гэта сваеасаблівая кропка, пачатак сістэмы каардынат, дзякуючы якой становіцца ясна, якія месцы займаюць іншыя багаслоўскія катэгорыі.

Такі цэнтральны характар Эўхарыстыі становіцца фактычна ключам да ўсходняга, візантыйскага разумення таго, чым з'яўляецца Царква. Менавіта «эўхарыстычная эклезіялогія» становіцца прадметам багаслоўскіх даследаванняў іншага праваслаўнага святара Мікалая Афанасьева, які і стаў аўтарам гэтага тэалагічнага тэрміна. Варта адзначыць, што багаслоўскія ідэі айца Мікалая і яго вучняў ўспрынялі айцы Другога Ватыканскага Сабору, што знайшло адлюстраванне ў дагматычнай канстытуцыі сабора Lumen gentium.
Было б памылкай думаць, што навукі «літургічнае тэалогія», таксама, як і «Эўхарыстычная эклезіялогія» з'яўляюцца чымсьці прынцыпова новым на хрысціянскім Усходзе. Шаноўныя айцы Александр Шмеман і Мікалай Афанасьеў здолелі звярнуцца да вытокаў хрысціянскай думкі і расставіць адпаведныя акцэнты ў кантэксце сучаснага багаслоўя, што ніякім чынам не прыўмяншае іх заслуг перад усходняй ды і заходняй тэалогіяй.

Абожанне

Абожанне - з'яўляецца адной з найважнейшых рыс ўсходняй багаслоўскай традыцыі. Навука аб абожанні грунтуецца на вядомым выразе св. Ірынея Ліёнскага, які аднойчы напісаў, што Бог стаў чалавекам, каб чалавек стаўся богам, абожыўся (пар. Супраць ерасяў 3.19.1).

Шлях абожання - гэта шлях пазнання Бога чалавекам. Такое пазнанне становіцца магчымым, таму што Ісус Хрыстос стаў Чалавекам, пры гэтым застаючыся Богам. Ва Ўцелаўлёным Хрысце чалавеку даступна Боскасьць. Мы ж, па словах апостала Пятра, закліканы стаць «супольнікамі Божае Прыроды» (2 Пет 1,4).

Ян Павел II высока цаніў канцэпцыю абожання, спасылаючыся на вучэнне святых Усходніх Айцоў Царквы:

«Вучэнне Айцоў Кападакійцаў аб абожанні ўвайшло ў традыцыю ўсіх усходніх Цэркваў і з'яўляецца часткай іх агульнай спадчыны. Гэта можна падсумаваць думкай, ужо выказанай сьв. Ірынэям ў канцы II стагоддзя: Бог уцелавіўся, каб чалавек абожыўся. Гэта багаслоўе абожаньня застаецца адным з асабліва каштоўных набыткаў ва ўсходняй хрысціянскай думцы» (Orientale lumen, 6).

На гэтым я развітваюся, сябры. Чакайце працягу ў наступнай перадачы. З вамі быў а. Андрэй Буйніч і праграма «З сэрцам у кантакце». Лістуйце на мэйл zsercam@gmail.com. Да хуткай сустрэчы!