Turkmenistan: odkryty najstarszy kościół w środkowej Azji
Prawdopodobnie najstarszy znany dotąd kościół środkowej Azji odkrył w Turkmenistanie
włoski uczony Gabriele Rossi Osmida. Świątynię wzniesiono na terenie dzisiejszej oazy
Merw, ówczesnej Antiochii Margiańskiej, w schyłkowym okresie królestwa Partów, między
końcem I a początkiem III wieku. Znane są teksty z IV i VI wieku, mówiące o dotarciu
tam chrześcijan już w czasach apostolskich za sprawą św. Tomasza i jego uczniów. Rząd
Turkmenistanu powierzył niedawno włoskiej misji archeologicznej zbadanie pozostałości
średniowiecznego zamku w ruinach zachowanych na terenie oazy. Archeolodzy natknęli
się przy tym na krzyż i inne symbole chrześcijańskie, jak wyobrażenia chlebów, ryb,
winogron czy baranków. Potwierdziło to, że przed zamkiem był tam kościół.
Pierwszy
kościół w turkmeńskiej oazie był niewielką budowlą salową, typową dla Wschodu w pierwszych
wiekach chrześcijaństwa. W tym samym miejscu większą świątynię wznieśli w V stuleciu
nestorianie. Z okresu ich obecności pochodzi typowy dla ich sztuki krzyż, znaleziony
przez włoskich archeologów. W XI wieku Merw zostało opanowane przez tureckich Seldżuków,
którzy popierali nestorian, korzystając z ich kontaktów z Europą. Jak uważa archeolog
Rossi Osmida, było to wówczas największe miasto świata, liczące 200 tys. mieszkańców.
Muzułmanie, chrześcijanie, żydzi i buddyści żyli tam obok siebie w tolerancji. W XIII
wieku Merw zniszczyły oddziały mongolskie Czyngis-chana i nigdy już nie powróciło
do dawnej świetności. Nestorianie przenieśli się do Iraku i Syrii. Później radzieccy
archeolodzy, prowadząc wykopaliska na terenie oazy, dokonali szkód i niesłusznie wykluczyli
możliwość istnienia tam zabytków wczesnochrześcijańskich.