Okólnik do Konferencji Episkopatów w sprawie opracowania „Wytycznych” dotyczących
sposobów postępowania w przypadku nadużyć seksualnych popełnionych przez duchownych
wobec osób niepełnoletnich [dokumentacja]
Wśród ważnych zadań, za które odpowiada Biskup diecezjalny, a które mają na celu zabezpieczenie
dobra wspólnego wiernych, w szczególności zaś ochronę dzieci i młodzieży, znajduje
się danie właściwej odpowiedzi na przypadki ewentualnych nadużyć seksualnych wobec
osób niepełnoletnich, popełnionych przez duchownych w jego diecezji. Tego rodzaju
stanowisko zobowiązuje do ustanowienia należytych procedur postępowania, by objąć
opieką ofiary takich nadużyć, jak również by formować wspólnotę kościelną w celu ochrony
niepełnoletnich. Wspomniana odpowiedź winna uwzględnić aplikacje prawa kanonicznego
w tej kwestii i jednocześnie mieć na względzie ustawodawstwo cywilne.
I.
- Aspekty ogólne:
a) Ofiary nadużyć seksualnych:
Kościół,
w osobie Biskupa lub jego delegata, winien okazywać gotowość do wysłuchania ofiar
i ich rodzin, jak też angażować się w udzielenie pomocy duchowej i psychologicznej.
W czasie swoich podroży apostolskich Ojciec Święty Benedykt XVI dał temu przykład
swoją gotowością do spotkania i wysłuchania ofiar nadużyć seksualnych. Podczas tych
spotkań Ojciec Święty zwracał się do ofiar ze słowami współczucia i wsparcia. Takowe
słowa zostały również zawarte w Liście Duszpasterskim do Katolików w Irlandii (n.
6): „Ogromnie wycierpieliście i jest mi z tego powodu naprawdę przykro. Wiem, że nic
nie może usunąć zła, które znosiliście. Nadużyto waszego zaufania i została pogwałcona
wasza godność”.
b) Ochrona osób niepełnoletnich:
W niektórych
krajach zostały zainicjowane na płaszczyźnie kościelnej wychowawcze programy prewencyjne,
by zagwarantować „bezpieczne środowiska” dla osób niepełnoletnich. Takie programy
mają na celu pomoc rodzicom, jak również osobom zaangażowanym w duszpasterstwo i szkolnictwo,
w rozpoznaniu oznak wykorzystywania seksualnego i zastosowaniu w konsekwencji adekwatnych
środków. Powyższe programy często zostały uznane jako wzorcowe do podejmowania zadań
mających na celu wyeliminowanie nadużyć seksualnych wobec osób nieletnich we współczesnych
społeczeństwach.
c) Formacja przyszłych kapłanów i zakonników:
W
2002 roku, Papież Jan Paweł II powiedział: „Nie ma miejsca w kapłaństwie i w życiu
zakonnym dla tego, kto by krzywdził młodych” (Przemówienie do Kardynałów Amerykańskich,
23 kwietnia 2002 r.). Te słowa nawołują do specyficznej odpowiedzialności Biskupów,
Wyższych Przełożonych Zakonnych i tych wszystkich, którzy są odpowiedzialni za formację
przyszłych kapłanów i zakonników. Wskazówki zawarte w Adhortacji Apostolskiej Pastores
dabo vobis, jak również instrukcje kompetentnych Dykasterii Stolicy Apostolskiej
nabierają wzrastającej wagi na drodze właściwego rozpoznania powołania i zdrowej formacji
ludzkiej i duchowej kandydatów. W szczególności należy zwrócić uwagę na to, by cenili
sobie czystość i celibat, odpowiedzialność ojcostwa duchowego i aby pogłębiali znajomość
dyscypliny Kościoła w tej kwestii. Wskazówki bardziej specyficzne mogą być włączone
do programów formacyjnych w seminariach i domach formacyjnych przewidzianych w Ratio
institutionis sacerdotalis każdego kraju i Instytutu Życia Konsekrowanego i Stowarzyszeń
Życia Apostolskiego. Ponadto, szczególną troską winna być objęta wymiana informacji
wobec tych kandydatów do kapłaństwa i życia zakonnego, którzy przenoszą się z jednego
seminarium do drugiego, między rożnymi Diecezjami lub między rożnymi Instytutami zakonnymi
i Diecezjami.
d) Towarzyszenie kapłanom:
1) Biskup powinien
traktować wszystkich swoich kapłanów jak ojciec i brat. Biskup powinien, ponadto,
ze szczególną troską dbać o stałą formację duchowieństwa, przede wszystkim w pierwszych
latach po święceniach, doceniając ważność modlitwy i wzajemnej bratniej kapłańskiej
pomocy. Kapłani winni być pouczeni odnośnie do krzywdy, jaką duchowny może wyrządzić
ofierze poprzez nadużycie seksualne i odnośnie osobistej odpowiedzialności przed prawem
cywilnym i kanonicznym, jak również rozpoznać to, co mogłoby być znakami ewentualnych
nadużyć ze strony kogokolwiek wobec osób niepełnoletnich;
2) Biskupi winni
zapewnić wszelkie stosowne środki w traktowaniu ewentualnych przypadków nadużyć im
zgłoszonych, zgodnie z obowiązującym prawodawstwem kanonicznym i cywilnym, w poszanowaniu
praw każdej ze stron;
3) Duchowny oskarżony, aż do momentu udowodnienia mu
winy, korzysta z domniemanej niewinności. Niemniej Biskup może zapobiegawczo ograniczyć
wykonywanie posługi kapłańskiej w oczekiwaniu na wyjaśnienie oskarżeń. W przypadku
stwierdzenia niewinności, winno się uczynić wszystko, by duchownemu zostało przywrócone
jego dobre imię, które ucierpiało na skutek niesprawiedliwego oskarżenia.
e)
Współpraca z władzami świeckimi:
Nadużycie seksualne osób niepełnoletnich
nie jest tylko przestępstwem kanonicznym, lecz także przestępstwem ściganym przez
prawodawstwo cywilne. Chociaż relacje z władzami cywilnymi nie są jednakowe w poszczególnych
krajach, niemniej jednak ważna jest współpraca z nimi w zakresie własnych kompetencji.
W szczególności, gdy chodzi o przepisy prawodawstwa cywilnego dotyczące zgłoszenia
danych przestępstwa organowi władzy do tego powołanemu, nie naruszając tego, co odnosi
się do sakramentalnego „foro interno” („forum wewnętrznego”). Oczywistym jest,
że ta współpraca nie dotyczy tylko przypadków nadużyć popełnionych przez duchownych,
ale także tych przypadków nadużyć, w których mają udział osoby konsekrowane czy świecy
działający w kościelnych strukturach.
II. – Krótki opis obowiązującego
ustawodawstwa kanonicznego odnoszącego się do przestępstwa, jakim jest nadużycie seksualne
popełnione przez duchownego wobec osób niepełnoletnich:
30 kwietnia
2001 r., Papież Jan Paweł II promulgował motu proprio Sacramentorum sanctitatis
tutela (SST), na mocy którego nadużycie seksualne niepełnoletniego do 18 roku
życia dokonanego przez osobę duchowną zostało włączone do kategorii ciężkich przestępstw
(delicta graviora) zastrzeżonych Kongregacji Nauki Wiary. Ustanowiono, że przedawnienie
tego przestępstwa następuje po upływie 10 lat, a zaczyna się liczyć od dnia, w którym
ofiara niepełnoletnia skończyła 18. rok życia. Norma tegoż motu proprio obowiązuje
tak duchownych Kościoła Łacińskiego jak i Kościołów Wschodnich i obejmuje zarówno
duchowieństwo diecezjalne jak i zakonne.
W 2003, ówczesny Prefekt Kongregacji
Nauki Wiary, Kard. Ratzinger, otrzymał od Ojca Świętego Jana Pawła II specjalne uprawnienia
dla sprawniejszego postępowania w procedurach karnych w przypadkach delicta graviora.
Wśród tych uprawnień była możliwość autoryzowania procesu karnego administracyjnego
i w przypadkach cięższych przedłożenie prośby o wydalenie ze stanu kapłańskiego ex
officio. Te specjalne uprawnienia zostały włączone do tekstu motu proprio
poddanego rewizji i zaaprobowanego przez Ojca Świętego Benedykta XVI w dniu 21 maja
2010 r. W nowych normach, przedawnienie następuje po upływie 20 lat i rozpoczyna bieg
od dnia, w którym nieletnia ofiara ukończyła 18. rok życia. Zostało także określone,
że Kongregacja Nauki Wiary w indywidualnych przypadkach ma prawo do uchylenia przedawnienia.
Zostały też określone przestępstwa polegające na nabywaniu, posiadaniu i upowszechnianiu
materiału pedo-pornograficznego.
Odpowiedzialność w traktowaniu przypadków
nadużyć seksualnych wobec osób niepełnoletnich należy w pierwszym rzędzie do Biskupów
lub Wyższych Przełożonych Zakonnych. Jeśli oskarżenie jest co najmniej prawdopodobne,
Biskup, Wyższy Przełożony, czy ich delegaci winni rozpocząć dochodzenie wstępne w
myśl kan. 1717 KPK i kan. 1468 KKKW i Art. 16 SST.
Jeśli oskarżenie zostanie
uznane za wiarygodne, sprawa winna być skierowana do Kongregacji Nauki Wiary. Po przestudiowaniu
sprawy, Kongregacja wskaże Biskupowi lub Wyższemu Przełożonemu dalsze kroki, które
trzeba podjąć. Jednocześnie Kongregacja udzieli wszelkich rad, by zostały zastosowane
odpowiednie środki po to, aby zagwarantować z jednej strony słuszną procedurę wobec
duchownych oskarżonych, z poszanowaniem ich fundamentalnego prawa do obrony, a z drugiej
– chroniąc dobro Kościoła, wraz z dobrem ofiar. Należy przypomnieć, że normalnie nałożenie
kary wieczystej, jak wydalenie ze stanu duchownego, wymaga procesu karnego sądowego.
Według prawa kanonicznego (por. kan. 1342 KPK) Ordynariusze nie mogą nałożyć kar dożywotnich
dekretami poza-sądowymi (extra-judiciale); w tym celu muszą zwrócić się do
Kongregacji Nauki Wiary, której zastrzeżony jest definitywny osąd dotyczący winy i
ewentualnej zdolności do wykonywania posługi kapłańskiej, jak również konsekwencji
nałożenia kary dożywotniej (SST Art. 21 § 2).
Środki kanoniczne stosowane
wobec duchownego uznanego za winnego nadużycia seksualnego wobec osoby niepełnoletniej
są generalnie dwojakiego rodzaju:
1) Środki ograniczające całkowite wykonywanie
publicznej posługi kapłańskiej lub tylko ograniczające się do zakazu kontaktu z osobami
niepełnoletnimi. Tego rodzaju środki mogą być wzmocnione nakazem karnym (por. kan.
1319);
2) sankcje karne, wśród których, najcięższą jest kara wydalenia ze
stanu duchownego.
W niektórych przypadkach, po uprzedniej prośbie samego duchownego,
może być udzielona pro bono Ecclesiae dyspensa od wszelkich obowiązków wypływających
ze stanu duchownego, łącznie z celibatem.
Dochodzenie wstępne i cały przebieg
procesu, winny się odbywać przy zachowaniu odpowiedniej dyskrecji odnoszącej się do
osób związanych z procesem i ze zwróceniem należytej uwagi na ich reputację.
Duchowny
oskarżony, chyba że są ku temu inne ważne racje przeciwne, winien być poinformowany
o wniesionym oskarżeniu, by miał możliwość ustosunkowania się do tegoż oskarżenia,
zanim sprawa zostanie skierowana do Kongregacji Nauki Wiary. Biskup czy Wyższy Przełożony,
po roztropnym rozeznaniu sprawy, podejmie decyzje jakie treści udostępnić oskarżonemu
podczas dochodzenia wstępnego.
Do Biskupa lub Wyższego Przełożonego należy
zadbanie o dobro wspólne określając, jakie środki zapobiegawcze przewidziane w kan.
1722 KPK i 1473 KKKW winny być zastosowane. Według Art. 19 SST powinno to nastąpić
z chwilą rozpoczęcia dochodzenia wstępnego.
Trzeba ponadto przypomnieć, gdyby
Konferencja Episkopatu, z zachowaniem aprobaty Stolicy Apostolskiej, chciała ustanowić
normy szczegółowe, to tego rodzaju norma partykularna winna być uważana jako uzupełnienie
ustawodawstwa powszechnego, a nie jako zastępująca ustawodawstwo powszechne. Norma
partykularna winna być przeto w zgodności z KPK/KKKW, jak również z motu proprio
Sacramentorum sanctitatis tutela (30 kwietnia 2001 r.), uzupełnionym i zaaprobowanym
21 maja 2010 r. W przypadku gdyby Konferencja zdecydowała się ustanowić obowiązujące
normy nieodzownie wymagana jest recognitio kompetentnych Dykasterii Kurii Rzymskiej.
III.- Wskazówki dla Ordynariuszy odnośnie sposobu postępowania:
„Wytyczne”
przygotowane przez Konferencje Episkopatu winny dać wskazówki Biskupom diecezjalnym
i Wyższym Przełożonym jak postępować w przypadku, gdy zostaliby poinformowani o domniemanych
nadużyciach seksualnych wobec osób niepełnoletnich, dokonanych przez duchownych na
terytorium podlegającym ich jurysdykcji. Tego rodzaju „Wytyczne” winny mieć na względzie
następujące uwagi:
a) pojęcie „nadużycie seksualne wobec osób niepełnoletnich”
winno być zgodne z definicją zawartą w motu proprio SST art. 6 („przestępstwo
przeciw szóstemu przykazaniu Dekalogu popełnione przez duchownego z osobą nieletnią
poniżej osiemnastego roku życia”), jak również z procedurami postępowania i praktyką
orzeczeń sądowych Kongregacji Nauki Wiary, mając na względzie prawodawstwo cywilne
danego kraju;
b) osoba wnosząca oskarżenie o przestępstwie winna być traktowana
z szacunkiem. W przypadkach, w których nadużycie seksualne jest powiązane z innym
przestępstwem przeciwko świętości sakramentu pokuty (SST, art. 4), oskarżający ma
prawo żądać, by jego imię nie zostało ujawnione duchownemu oskarżonemu (SST, art.
24);
c) władze kościelne winny zatroszczyć się o pomoc duchową i psychologiczną
dla ofiar;
d) dochodzenie w sprawie oskarżeń winno przebiegać z należytym
szacunkiem i przy zachowaniu zasady prywatności (privacy) i dobrego imienia
osób;
e) duchowny oskarżony winien być poinformowany o oskarżeniach, z możliwością
ustosunkowania się do nich, już w fazie dochodzenia wstępnego, chyba że istnieją ważne
racje przeciwne ku temu;
f) Organy konsultacyjne czuwające i rozpoznające
poszczególne przypadki, przewidziane w konkretnym miejscu, nie mogą zastępować rozpoznania
i władzy rządzenia (potestas regiminis) poszczególnych Biskupów;
g)
wytyczne winny uwzględniać ustawodawstwo cywilne danego kraju, w szczególności te,
odnoszące się do ewentualnego obowiązku powiadomienia władz świeckich o domniemanym
przestępstwie;
h) w każdej chwili postępowań dyscyplinarnych lub karnych duchownemu
oskarżonemu winno się zabezpieczyć godne i słuszne utrzymanie;
i) wyklucza
się możliwość powrotu do wykonywania posługi kapłańskiej w sposób publiczny, jeśli
owa publiczna posługa duchownego stanowi niebezpieczeństwo dla osób nieletnich lub
powodowałaby skandal we wspólnocie.
Zakończenie: „Wytyczne” opracowane przez
Konferencje Episkopatów mają na celu ochronę osób nieletnich i pomoc ofiarom w znalezieniu
opieki i pojednania. Winny one wskazywać, że odpowiedzialność w traktowaniu przestępstw
nadużycia seksualnego osób nieletnich ze strony duchownych leży w pierwszym rzędzie
po stronie Biskupa diecezjalnego. Wreszcie, „Wytyczne” powinny doprowadzić do wspólnego
ukierunkowania w tej kwestii w ramach całej Konferencji Episkopatu, w celu ujednolicenia
wysiłków poszczególnych Biskupów w ochronie osób nieletnich.
W Rzymie, w siedzibie
Kongregacji Nauki Wiary, 3 maja 2011 roku
Kard. William Levada Prefekt
+
Luis F. Ladaria, S.I. Arcybiskup tyt. Thibicy Sekretarz