Katedralja e Shën Palit në Tiranë shenjë e lashtësisë dhe aktualitetit të krishterimit
ndër shqiptarë
(23 .01. 2010 RV)Pra tetë vjet më parë, më 26 janar 2002, Kryeqyteti i Shqipërisë,
Tirana, me një kremtim solemn liturgjik, në praninë e kardinalit Anxhelo Sodano, asokohe
Sekretar i Shtetit të Vatikanit, ia kushtonte Kishën Katedrale të vet Shën Palit Apostull.
Tetë vjet më vonë, ky kushtim merr një rëndësi të veçantë, edhe në kuadrin e festës
liturgjike të ‘Kthimit të Shën Palit Apostull në rrugën e Jezusit, që kremtohet më
datën 25 janar, e pastaj kujtojmë lidhjen e ngushtë të kësaj figure jashtëzakonshme
të këtij Apostulli me depërtimin e Ungjillit në trevat shqiptare, pra me Ungjillëzimin
e Popullit Shqiptar. Kujtojmë se Shën Pali qe i pari nga Apostujt e Krishtit,
që shkeli në trevat shqiptare e që mbolli ndër to farën e mirë të Ungjillit të Krishtit,
e cila u mbiu dhe u rrit e ujitur, e kultivuar edhe me gjak martirësh në shekujt e
historisë gjithnjë të trazuar të këtyre trojeve, duke arritur një nga kulmet më të
tmerrshme nën diktaturën komuniste. Prandaj edhe i dërguari i Papës Gjon Pali II,
Sekretari i Shtetit të Vatikanit, kardinalit Sodano, tetë vjet më parë, gjatë homelisë
së tij në Katedralen e Tiranës, vuri theksin pikërisht mbi persekutimin e besimtarëve
nën thundrën e kësaj diktature ateiste: “Nata e gjatë dhe e dhimbshme e persekutimit
tashmë kaloi – tha Hirësia e Tij Sodano – e një ditë e ndritshme nisi të agojë në
këtë skaj të Evropës, ku po lind një epokë e re në jetën e atdheut. Simbol i këtij
kapitulli të ri në historinë kombëtare dëshiron të jetë katedralja e re e Tiranës,
që u ngrit në zemër të kryeqytetit, gati-gati si të donte t’u fliste të gjithë besimtarëve,
t’i ftonte të kthehen e të venë në qendër të jetës individuale e shoqërore, kultin
e Hyjit, krijuesit e Zotit tonë”. Për ne të krishterët – shpjegoi në vijim kardinali
Sodano – ky është Urdhërimi i parë, ndërmjet Dhjetë Urdhërimeve të Tynzot: “Unë jam
Zoti, Hyji yt. Nuk do të kesh Zot tjetër, përveç meje!”. E ky është mësimi që Zoti
i ka dhënë e vijon t’i japë popullit të vet. “Unë jam Zoti, Hyji yt, që të nxori nga
dheu i Egjiptit, nga skllavëria; nuk do të kesh zota të tjerë, përveç meje!”. Duke
komentuar leximet e Meshës Shenjte me ritin e kushtimit, Kardinali Sodano e quajti
tempullin e ri, ngritur në zemër të Tiranës “Një shkallë drejt qiellit”; (leximi i
parë, cfr Zan 28, 11-18; 28,17); Tempull shpirtëror (Leximi II, nga Letrat e Shën
Palit drejtuar Korintianëve). E iu drejtua besimtarëve shqiptarë me fjalët gjithnjë
aktuale të Shën Palit: “Vëllezër, ju jeni ndërtesa e Zotit… A nuk e dini ju, se
jeni tempulli i Hyjit e se Shpirti i Hyjit banon në ju?”. Kjo britmë e Apostullit,
të cilit iu kushtua shtatë vjet më parë Katedralja, kumbon ende e do të kumbojë në
shekuj jo vetëm brenda mureve të saj. Britma përhapet në të katër anët e vendit, duke
i bërë një thirrje të amshuar banorëve të këtyre trevave, si simbol mistik i pranisë
së Krishtit në zemrat e të krishterëve. Kardinali Angjelo Sodano u la shqiptarëve
një mesazh thellësisht aktual, në emër të Papës, duke u bërë thirrje: “Hyni në
këtë Katedrale të re për të dashur Zotin, e dilni prej këndej për të dashur të afërmin”. Kështu,
tetë vjet më parë, në zemër të kryeqytetit të Shqipërisë, katolikët ia kushtuan katedralen
e tyre kryesore Shën Palit Apostull. Po ngrehina kishtare, e rrethuar nga kompleksi
i ndërtesave të tjera, që zbukurojë qendrën e Tiranës, nuk u përket vetëm katolikëve:
në të janë të mirëpritur të gjithë, edhe pse, përveç misionit të saj kryesor, që është
ai fetar, katedralja e Shën Palit në Tiranë është edhe qendër kulture e arti. Është
vetëm tetëvjeçare, ndër më të voglat në moshë, përballë Katedraleve madhështore të
krishterimit, që lartohen në kryeqytetet e botës prej mijëra vjetësh e ku punuan artistë
të pavdekshëm botëror. Por gjithsesi as Katedrales së Tiranës nuk i mungojnë veprat
e artit: madje, në këndvështrimin arkitektonik, ajo vetë është një vepër arti. E pastaj,
sapo hyn në tempull, të bie menjëherë në sy një Kryq masiv, me Krishtin e kryqëzuar,
që i pret me krahë hapur të gjithë ato që shkelin në Tempull. Ka edhe vetratat e shumta,
realizuar nga një grup vetratistësh breshianë, me skena nga jeta e Shën Palit. U shtohet
edhe një vetratë, që paraqet Nënë Terezën me ipeshkvin e parë të katedrales, imzot
Mirditën, falë veprimtarisë së palodhshme të të cilit u ngrit ky tempull. E një tjetër
përjetëson vizitën e Gjon Palit II, i pari Papë që shkeli në Shqipëri. Papa Wojtila
nuk e pa të kryer Katedralen e Tiranës, por shuguroi ipeshkvin e saj të parë, imzot
Rrok Midritën në Katedralen më të njohur të Shqipërisë, atë të Shkodrës. Ka pra
edhe shumë vend për kryevepra të tjera, që mund e duhet të dalin nga duart e artistëve
shqiptarë, të cilët e dinë mirë se Ungjilli është burim i pashtershëm frymëzimi e
se prej tij janë frymëzuar artistët si Da Vinçi, Buonaroti, Rafaeli… për të mos kujtuar
artistë të tjerë të mëdhenj të të gjitha kohërave e kombeve. Duhen kujtuar, pastaj,
veprimtaritë e shumta kulturore, ndërmjet të cilave ato muzikore. Katedralja e Tiranës
ka korin e saj tejet të përgatitur, të drejtuar nga muzikantë shumë të njohur shqiptarë,
që shoqëron kremtimet fetare; ka instrumentistët e saj, jep koncerte e zhvillon veprimtari
të tjera artistike e kulturore gjatë gjithë vitit. Nuk mund të mos kujtojmë se
kjo Katedrale e Shën Palit është kryetempulli i dioqezës së lashtë të Durrës-Tiranës,
që ekzistonte që në shekullin XIII e që më parë njihej si Metropoli e Epirus Novus.
Burimi më i lashtë, që na flet për ekzistencën e krishterimit në këto vise që në shekullin
IV, është vëllimi VII i veprës monumentale ‘Illyricum Sacrum” – “Iliria Kishtare”,
e cila përshkruan pikërisht organizimin kishtar të trevave të Ilirisë. Që në vitin
95 pas K. Dioqeza e Durrësit kishte ipeshkvin e vet të parë, shenjt e martir: Çezarin.
E shumë më vonë, një ipeshkëv tjetër, tepër të njohur martir: Imzot Viçenc Prennushin,
shuguruar ipeshkëv më 1940, Martir më 1948, në dioqezën e tij. E, pas një heshtjeje
të gjatë, shkaktuar nga persekutimi, dioqeza e mbetur pa bari, pa të shkelte në një
truall ku ende nuk ekzistonte katedralja e sotme, Ipeshkvin e vet të parë, imzot Rrok
Mirditën, që u shugurua më 25 prill 1993 nga vetë Papa Gjon Pali II. Asokohe dioqeza
quhej ende e Durrës-Tiranës, ndërsa më pas Papa Vojtila e ngriti në rangun e Kryedioqezës,
duke ia ndryshuar edhe emrin në “Arkidioqeza Metropolitane e Tiranë-Durrësit”. Më
29 qershor 2005 imzot Rrok Mirdita merrte, në Romë, nga Papa Benedikti XVI, Palion
e metropolitit. Katedralja ka vetëm shtatë vjet që është kushtuar, por i ka rrënjët
në një histori shumëshekullore: në historinë e krishterimit ndër shqiptarë që, duke
i bërë ballë shpatave e shekujve - hyri në mijëvjeçarin e tretë të krishterimit!