Vai trò của các Dòng Khất Thực Phanxicô và Đa Minh trong việc canh tân Giáo Hội và
xã hội
Trong số các Dòng Khất Thực nảy sinh hồi thế kỷ XIII hai dòng Phanxicô và Đa Minh
đã có công rất lớn trong việc canh tân Giáo Hội và xã hội. Các tu sĩ hai dòng này
đã chứng minh cho thấy có thể sống đức khó nghèo và chân lý Tin Mừng mà không tách
rời khỏi Giáo Hội trái lại vẫn hiệp thông mật thiết với Hội và Giáo Hoàng.
Đức Thánh Cha Biển Đức XVI đã khẳng định như trên trong buổi tiếp kiến hơn 8.000 tín
hữu và du khách tại đại thính đường Phaolo VI trong nội thành Vaticăng sáng thứ tư
13-1-2010.
Trong bài huấn dụ ĐTC đã giới thiệu lịch sử hai Dòng Khất Thực
lớn thuộc thế kỷ XIII: đó là dòng Phanxicô và dòng Đa Minh. Mở đầu bài huấn dụ ĐTC
nói:
Anh chị em thân mến, bắt đầu năm mới chúng ta nhìn vào lịch sử của Kitô
giáo để xem nó phát triển thế nào và được canh tân ra sao. Trong lịch sử ấy chúng
ta có thể thấy rằng các người canh tân đích thực cuộc sống của Giáo Hội và xã hội
là các thánh, được ánh sáng của Thiên Chúa hướng dẫn. Là các bậc thầy với lời nói
và các chứng nhân với gương sáng, các vị biết thăng tiến một sự canh tân giáo hội
ổn định và sâu rộng, bởi vì chính các vị đã được canh tân một cách sâu thẳm; các vị
tiếp xúc với sự mới mẻ đích thật là sự hiện diện của Thiên Chúa trong lòng thế giới.
Thế hệ nào cũng đều có các thánh nảy sinh và đem lại sức sáng tạo cho việc canh tân:
đó là thực tại trao ban an ủi cho lịch sử Giáo Hội giữa các buồn thương và các khía
cạnh tiêu cực trên lộ trình của nó. Trong mọi thế kỷ một đều nảy sinh ra các sức mạnh
cải cách và canh tân. Đây cũng đã là điều xảy ra trong thế kỷ XIII với sự nảy sinh
và phát triển ngoại thường của các Dòng Khất Thực, là một kiểu canh tân lớn lao trong
một thời đại lịch sử mới. Gọi là Dòng Khất Thực vì các tu sĩ khiêm tốn nhờ vào hảo
tâm và sự trợ giúp của dân chúng để sống lời khấn khó nghèo và chu toàn sứ mệnh rao
giảng Tin Mừng. Trong số các Dòng Khất Thực nổi tiếng thời đó quan trọng nhất là dòng
Anh Em Hèn Mọn hay dòng Phanxicô do thánh Phanxicô thành Assisi thành lập và dòng
Anh Em Giảng Thuyết hay dòng Đa Minh do hai thánh Đa Minh Guzman thành lập. Hai vi
đã đọc được các dấu chỉ thời đại và trực giác được các thách đố mà Giáo Hội thời đó
phải đương đầu.
Tiếp tục bài huấn dụ Đức Thánh Cha đã đề cập tới các thách
đố làm nảy sinh ra hai dòng nói trên. Thách đố thứ nhất là sự bành trướng của các
nhóm và phong trào tín hữu, được linh hứng bởi ước mong sống đời sống kitô đích thực,
nhưng thường lại không ở trong sự hiệp thông với Giáo Hội. Họ chống lại Giáo Hội giầu
có và xinh đẹp đã phát triển với phong trào đan tu. Các cộng đoàn như cộng đoàn Cluny
phát triển mạnh và ngày càng lôi kéo người trẻ và sức sinh động cũng như của cải giầu
sang nữa. Vì vậy trong thời gian đầu cũng phát triển một Giáo Hội giầu có nhiều tư
sản và bất động sản. Và thế là nảy sinh ra tư tưởng Chúa Kitô đền trần gian nghèo
nàn nên Giáo Hội cũng phải là Giáo Hội của người nghèo. Đây là các phong trào duy
nghèo khó của thời Trung Cổ. Chúng mạnh mẽ phản đối kiểu sống của các linh mục và
đan sĩ thời đó, bị tố cáo là phản bội Tin Mừng và không sống nghèo khó như các kitô
thời Giáo Hội khai sinh. Các phong trào này thành lập một loại “phẩm trật song song”,
đối đầu với chức thừa tác của các Giám Mục. Ngoài ra để biện minh cho các lựa chọn
của mình các phong trào này phổ biến các giáo lý sai lạc không thể nào hòa hợp với
đức tin công giáo. Điển hình như các nhóm Catari hay Albigeois, đề nghị trở lại các
lạc thuyết cũ như hạ thấp và khinh rẻ thế giới vật chất - việc chống lại sự giầu sang
mau chóng trở thành sự chống đối thưc tại vật chất; khước từ ý chí tự do; tin nơi
thuyết nghị nguyên, tức sự hiện diện của một nguyên lý thứ hai ngang bằng với Thiên
Chúa. Các phong trào này đặc biệt thành công bên Pháp và Italia, vì có tổ chức vững
chắc và vì chúng tố cáo một sự vô trật tự có thực trong Giáo Hội, do cung cách hành
xử ít nêu gương sáng của nhiều thành phần giáo sĩ gây ra.
Chính trong hoàn
cảnh này các tu sĩ Phanxicô và Đa Minh chứng minh cho thấy có thể sống đức khó nghèo
phúc âm và chân lý Tin Mừng mà không tách rời khỏi Giáo Hội. Trái lại thánh Đa Minh
và thánh Phanxicô chứng minh cho thấy các vị hiệp thông mật thiết với Giáo Hội và
với Giáo Hoàng. Đức Thánh Cha đề cao sự lựa chọn của các tu sĩ hai Dòng Khất Thực
như sau:
Với một sự lựa chọn hoàn toàn độc đáo trong lịch sử đời thánh hiến,
các thành phần của các Dòng tu này không chỉ khước từ có của cải riêng như các đan
sĩ ngay từ thời xa xưa, mà cũng không muốn cộng đoàn có đất đai sản nghiệp nữa. Qua
đó họ cố ý làm chứng cho một cuộc sống hoàn toàn thanh đạm, để liên đới với người
nghèo, và chỉ tín thác nơi Chúa Quan Phòng, sống từng ngày nhờ Chúa Quan Phòng và
tin tưởng phó thác nơi bàn tay của Chúa. Kiểu sống cá nhân và cộng đoàn này của các
Dòng Khất Thực, cùng với sự gắn bó hoàn toàn với giáo huấn và quyền bính của Giáo
Hội đã rất được các Giáo Hoàng thời đó trân trọng. Đức Innocenzo III và Đức Onorio
III đã nhiệt liệt ủng hộ các kinh nghiệm mới mẻ này trong Giáo Hội và nhận ra trong
đó tiếng nói của Chúa Thánh Thần. Đã không thiếu hoa trái nảy sinh từ đấy: các nhóm
duy nghèo khó tách rời khỏi Giáo Hội quay trở về với sự hiệp thông và lượng định trở
lại lập trường của mình rồi từ từ biến mất. Cả ngày nay cũng thế, dù sống trong một
xã hội trong đó người ta coi trọng của cải hơn là phẩm chất, con người vẫn nhậy cảm
đối với gương sống nghèo khó và liên đới của các tín hữu có những lựa chọn can đảm.
Cả ngày nay nữa cũng có các sáng kiến tương tự, các phong trào sống Tin Mừng, triệt
để tín thác nơi Thiên Chúa và phục vụ tha nhân.
Tuy nhiên các tu sĩ Phanxicô
và Đa Minh không chỉ là các chứng nhân Tin Mừng mà cũng là các thầy dậy nữa. Nhiều
giáo dân ước mong sống một cuộc đời kitô sâu đậm, tìm hiểu biết đức tin và được hướng
dẫn trên đường nên thánh. Các Dòng Khất Thực đã đáp ứng các nhu cầu đó bằng cách dấn
thân rao giảng Tin Mừng trong đơn sơ, nhưng sâu sắc và cao cả. Tín hữu thường hăng
hái rủ nhau đi nghe giảng trong các nhà thờ hay ngoài quảng trường rất đông đảo. Các
tu sĩ giảng giải các đề tài cụ thể gần gũi với cuộc sống của người dân, đặc biệt là
việc thực thi các nhân đức đối thần và các nhân đức luân lý, với các ví dụ cụ thể
đễ hiểu. Ngoài ra các tu sĩ còn dậy dân chúng các hình thức dưỡng nuôi đời cầu nguyện
và lòng đạo đức. Thíi dụ các tu sĩ Phanxicô phổ biến lòng tôn sùng nhân tính của Chúa
Kitô và việc noi gương bắt chước Chúa. Vì thế có nhiều giáo dân chọn các vị làm linh
hướng và cha giải tội. Và thế là nảy sinh ra các hiệp hội giáo dân sống theo tinh
thần của thánh Phanxicô và tinh thần của thánh Đaminh, sau này được gọi là Dòng Ba
Phanxicô và Dògn Ba Đa Minh. Ơn gọi nên thánh đại đồng ấy cũng đã được Công Đồng Chung
Vaticăng II nhấn mạnh (LG 40): Trong mọi tình trạng sống và theo các nhu cẫu riêng,
ai cũng có thể nên thánh và phải nên thánh.
Đức Thánh Cha nói thêm trong bài
buấn dụ rằng tầm quan trọng và hoạt động của các Dòng Khất Thực đã ảnh hưởng xã hội
trung cổ sâu rộng đến độ nhiều cơ cấu giáo dân như tổ chức lao dộng, các hợp tác xã,
và cả chính quyền dân sự cũng xin các tu sĩ làm cố vấn giải quyết các vấn đề và các
căng thẳng nội bộ. Khi thấy dân chúng bỏ vùng quê tìm về các thành thị sinh sống các
tu sĩ cũng thành lập các tu viện trong các thành phố để lo lắng cho cuộc sống thiêng
liêng của họ. Đức Thánh Cha đề cao một chiến thuật mục vụ khác của các tu sĩ như sau:
Với một lựa chọn hoàn toàn canh tân khác nữa, các Dòng Khất Thực bỏ nguyện tắc ổn
định cổ điển của phong trào đan tu cổ xưa, để lựa chọn một kiểu mới. Các tu sĩ di
chuyển từ nơi này sang nơi khác với nhiệt tâm truyền giáo. Kết qủa là họ cho ra đời
một tổ chức khác với tổ chức của đa số các dòng dan tu. Thay vì tự lập thì họ tùy
thuộc Bề Trên Tổng Quyền hay cơ cấu tỉnh dòng nhiều hơn. Như thế các tu sĩ sẵn sàng
đáp ứng các nhu cầu của Giáo Hội hoàn vũ. Sự linh động này cho phép gửi các tu sĩ
thích hợp nhất tới các vùng truyền giáo chuyên biệt như Bắc Phi, Trung Đông, Bắc âu,
và như thế canh tân sức sinh sinh động truyền giáo.
Thách đố lớn thứ hai thời
đó là các thay đổi văn hóa. Các vấn đề mới làm phát sinh ra các cuộc thảo luận trong
các đại học nảy sinh vào cuối thế kỷ XII. Các tu sĩ Phanxicô và Đa Minh cũng đảm trách
dấn thân này như là sinh viên và giáo sư, và gia nhập các đại học nổi tiếng nhất thời
đó, thành lập các trung tâm nghiên cứu, sản xuất các tác phẩm có giá trị lớn và làm
nảy sinh ra các trường phái tư tưởng, cũng như trở thành các thần học gia kinh viện
trong giai đoạn định đoạt nhất của sự phát triển tư tưởng. Điển hình như thánh Toma
Aquino và thánh Bonaventura đã hoạt động với năng động truyền giáo, canh tân sự can
đảm của tư tưởng, của đối thoại giữa lý trí và đức tin. Cả ngày nay nữa cũng có một
sự ”bác ái của chân lý và trong chân lý”, một ”sự bác ái trí thức” cần thực hành để
soi sáng trí khôn và gằn liền đức tin với văn hóa. Gương sáng của các tu sĩ Phanxicô
và Đa Minh trong các đại học thời trung cổ là một lời mời gọi hiện diện trong các
nơi học hỏi hiểu biết để đề nghị ánh sáng Tin Mừng cho các vấn đề nền tảng liên quan
tới con người, phẩm giá và số phận vĩnh cửu của nó.
Sau khi chào các tín
hữu bằng nhiều thứ tiếng khác nhau Đức Thánh Cha đã cất kinh Lậy Cha và bàn phép lành
tòa thánh cho mọi người.