Рaждзесцвенскае пасланне Філарэта, Miтрапаліта Мінскага і Слуцкага,
Патрыяршага Экзарха ўсяе Беларусі
"Слава Табе, што паказаў нам Святло!” (Вялікае славаслоўе утрані) Узлюбленыя архіпастыры,
пастыры, манахі і ўсе верныя дзеці Беларускай Праваслаўнай Царквы! У дні Ражджаства
Хрыстовага мы з асаблівай яснотай усведамляем, што нараджэнне ў чалавечым свеце Госпада
нашага Іісуса Хрыста — гэта свята вялікага асвятлення чалавечага роду Святлом Ісціны.
Чаму ў нашай мове слова “ісціна”, як і слова “святло”, звычайна не ўжываецца ў множным
ліку? Таму што яна не бывае дваістай, бо Ісціна — заўсёды ад Бога. Гэта аб праўдзе
кажуць, што яна, маўляў, у кожнага свая. І таму разнадумствы і супярэчнасці раздзіраюць
чалавечую супольнасць, нібы старую шату. У Ражджастве Сына Божага Іісуса Хрыста
ажыццявілася шматвекавая мара людзей, якая задоўга да гэтай падзеі была прадказаная
ў Псалтыры: “Міласць і ісціна сустрэнуцца, праўда і мір пацалуюцца, — абвяшчае Старазапаветнае
Пісанне, — ісціна ўзнікне з зямлі, і праўда прыхіліцца з неба” (Пс. 84: 11–12). Праўда
Божая прыхілілася з неба ў дзень Благавешчання Вечнадзевы Марыі, і Бажэственная Ісціна
ўзнікла з зямлі — з Віфлеемскай пячоры, у якой, паводле сведчання Ангела Гасподняга
мясцовым пастухам, “нарадзіўся… у горадзе Давідавым Спасіцель, Які ёсць Хрыстос Гасподзь”
(Лк. 2: 11). Упершыню прароцтва пра Святло, Якое прыходзіць у свет, запісаў прарок
Ісаія, якога нараклі cтаразапаветным евангелістам: “Народ, які ходзіць у цемры, убачыць
святло вялікае; на тых, што жывуць у краіне ценю смяротнага, святло заззяе” (Іс. 9:
2). І тут прыгадваюцца словы аднаго з псалмоў, якія апісваюць стан некалі паланёнага
народа: “Яны сядзелі ў цемры і цені смяротным, скаваныя горам і жалезам; бо не былі
пакорнымі словам Божым і не дбалі пра волю Усявышняга” (Пс. 106: 10–11). Калі мы будзем
сумленнымі ў адносінах да саміх сябе, то непазбежна зразумеем, што і нашым продкам,
і нашым сучаснікам, ды і нам самім знаёмы такі “скаваны” стан душы і розуму, калі
забываецца Ісціна, калі выганяецца Бог, калі заглушаецца сумленне, якое ёсць не што
іншае, як голас Божы ў душы кожнага чалавека. Сёння, у дзень святкавання Ражджаства
Хрыстовага, давайце нагадаем адзін аднаму пра ісціннае значэнне і змест таго, што
мы называем “асветаю”. Навучаючы нашых дзяцей асновам навук і павышаючы ўзровень сваіх
ведаў, мы добра робім. Але калі мы не дбаем пра сумленне і пра такія асноватворныя
каштоўнасці сусветнай цывілізацыі, як любоў да Бога і любоў да бліжняга, — мы далёкія
ад ісціннага разумення таго, што ёсць адукаваны чалавек. Цэлая эпоха ў гісторыі
еўрапейскай культуры была названа “эпохай Асветніцтва”. Але гэта быў таксама і час
саманадзейнага і спакуслівага адмаўлення вучонага розуму ад Бажэственнай Ісціны,
час ганенняў, узнятых супраць Госпада Іісуса Хрыста, супраць Евангелля любові і супраць
Божага Закону жыцця. Менавіта тады веды і розум пачалі супрацьпастаўляць веры
і сэрцу, нібы яны — непрымірымыя ворагі. І што ж спарадзіла гэтая ганарлівая эпоха?
Не, не росквіт народаў, не мір і не дабрабыт. Яна выклікала да жыцця такія грамадзянскія
смуты і кровапраліцці, такія войны і гістарычныя катастрофы, якія дагэтуль адгукаюцца
злавесным рэхам у розуме людскім. Страшны вопыт перажывае чалавек, назапасіўшы многія
веды, валодаючы прагрэсіўнымі поглядамі і шырокімі практычнымі навыкамі, — але не
асветлены святлом Бажэственнай Ісціны. Раней ці пазней ён усведамляе, што ён не свабодны,
што ён скаваны адзінотай і безвыходнасцю, што ён пакрыты ценем забыцця, і навокал
— пустэча... Да самых глыбінных сховаў чалавечага сэрца звернута евангельскае пытанне
Хрыста Збаўцы: “Дык вось, калі святло, якое ў табе, — цемра, тады якая ж сама цемра?”
(Мф. 6: 23). І калі чалавек паспрабуе сумленна адказаць свайму Творцу і самому сабе
на гэтае пытанне, то ён абавязкова пажадае сапраўднай, паўнавартаснай, ісціннай асветы.
Дык з чаго ж яна складаецца — асвета чалавека, нацыі, усяго чалавечага роду? Яна складаецца
з таго, каб “даць зразумець народу… спасенне ў прабачэнні грахоў”; у тым, каб “асвятліць
тых, што сядзяць у цемры і цені смерці, скіраваць ногі… на шлях міру” (Лк. 1: 76–80).
Гэтае азначэнне належыць свяшчэнніку Захарыі, які прамовіў яго над сваім нованароджаным
сынам Іаанам — будучым Прарокам, Прадцечам і Хрысціцелем Господнім. І калі прайшло
шэсць месяцаў пасля прамаўлення гэтых слоў, тады зімовай ноччу ў горадзе Давідавым,
у пячоры для авечага статку, Тварэц асвятліў свет Ражджаством Сына Божага — Сына Чалавечага,
Богадзіцяці Іісуса. І з той пары, паводле слова апостала і евангеліста Матфея, які
сведчыць пра здзяйсненне старажытных прароцтваў, “народ, што сядзіць у цемры, убачыў
святло вялікае, і ўсім, хто сядзіць у краіне і цені смерці, заззяла святло” (Мф. 4:
14–16). Узлюбленыя браты і сёстры! Мы шмат разважаем і гаворым пра тое, як правільна
выхаваць разумных і добрых дзяцей, як лепш укласці ў малады розум патрэбныя і карысныя
веды. І калі гэтая задача больш-менш вырашаная, нас асабліва хвалюе праблема таго,
каб усе гэтыя назапашаныя скарбы не сталі для іх цяжарам, мёртвым у сваёй бясплоднасці.
І тут хрысціяне пакліканы нагадаць сваім словам і справай, сваёю працаю і ўсім жыццём
сваім, што толькі ў Святле Бажэственнай Хрыстовай Ісціны пасеяныя зярняты сагрэюцца,
і прарастуць, і распусцяць лісце, якое ўсцешыць сэрца, і прынясуць добрыя плады. “Святло
Хрыстова асвятляе ўсіх”! Менавіта хрысціяне ў гэтым свеце пакліканыя быць светачамі,
каб асвятляць шлях ісціны і жыцця Святлом Хрыста Спасіцеля. Так, разважаючы пра
падзеі больш як двухтысячагадовай даўніны, мы думаем пра сябе, пра сучаснае грамадства,
пра нашую асабістую і агульную гісторыю. І сёння, калі мы ўступілі ў новы год грамадзянскага
летазлічэння, мы з радасцю пераконваемся, што шматвекавы летапіс нашага гістарычнага
быцця не перарваўся. Ён бачна прысутнічае ў цяперашнім часе, і мы працягваем яго напісанне
— тут і цяпер. Сёлета спаўняецца 100 гадоў з дня перанясення з Кіева ў Полацк мошчаў
святой апякункі Белай Русі прападобнай маці нашай Еўфрасінні. Прыгадаем, што гэтай
гадавіне на працягу двух дзесяцігоддзяў папярэднічала адраджэнне самой Полацкай абіцелі,
аднаўленне духоўнага сімвала беларускай зямлі — Крыжа прападобнай Еўфрасінні, выраб
сярэбранай ракі для яе святых мошчаў, адкрыццё фрэсак у храме XII стагоддзя, перад
якімі Прападобная праводзіла ў малітве да Бога сваё жыццё, і, нарэшце, добраўпарадкаванне
і росквіт самога горада ПолацкаУ наш час усё гэта і многае іншае з’яўляецца працягам
той асветніцкай дзейнасці, якую князёўна-ігумення пачала восем стагоддзяў таму. І
гэтая місія неад’емная ад Святой Царквы, якая паклікана ўсімі сіламі трымацца запавету
свайго Заснавальніка і Галавы Госпада Іісуса Хрыста: “Так няхай свеціць святло ваша
перад людзьмі, каб яны бачылі вашы добрыя ўчынкі і праслаўлялі Айца вашага Нябеснага”
(Мф. 5: 16).Замыкаючы ланцужок гістарычных падзей не толькі XX стагоддзя, але ўсіх
васьмі стагоддзяў, што прайшлі з часу зямнога служэння прападобнай Еўфрасінні, нам
належыць здзейсніць успамін яе вялікага шэсця з Кіева ў Полацк, якое асвяціла землі
братніх народаў напярэдадні іх вогненных выпрабаванняў. Вяртаючы ў наша сучаснае жыццё
людскія імёны і дзеянні мінулых дзён, мы аддаём нашым продкам і папярэднікам
даніну ўдзячнай памяці. І разам з тым мы прымаем на сябе паўнату духоўнай адказнасці
за цяперашнія і будучыя часы. Таму надыходзячае святкаванне 100-годдзя вяртання прападобнай
Еўфрасінні ў Полацк звернута не толькі ў мінулае, але, перш за ўсё, — у будучыню нашых
маладых і юных пакаленняў, у Жыццё Вечнае, дзе “ўсё і ва ўсім Хрыстос” (Кол. 3: 11).
Вось чаму сёння, у дні святкавання Ражджаства Хрыстовага, мы адзінымі вуснамі і адзіным
сэрцам паўтараем словы старажытнага Псалтыра, скіраваныя да Збаўцы, Які прыходзіць
у свет: “У Цябе крыніца жыцця; у святле Тваім мы ўбачым святло” (Пс. 35: 10). Амінь.
Філарэт,
Мітрапаліт Мінскі і Слуцкі,
Патрыяршы Экзарх усяе Беларусі Ражджаство Хрыстова 2009 / 2010 г., Мінск