WOBEC ISLAMU C

Podobieństwa i różnice

Co łączy chrześcijan z muzułmanami, a co ich dzieli?

W naszym cyklu Wobec islamu spotykamy się dziś po raz ostatni. W 99. dotychczasowych audycjach podejmowaliśmy różnorodne kwestie z kompleksowej problematyki muzułmańskiej. Odkrywaliśmy współczesne oblicza islamu, analizując wybrane jego elementy. Poznawaliśmy historię tej religii oraz podstawowe wiadomości o jej prawdach wiary i kulcie. W kontekście dialogu międzyreligijnego koncentrowaliśmy się na wzajemnych relacjach chrześcijan i muzułmanów. W ostatniej części omawialiśmy niektóre kraje muzułmańskie, podkreślając ich specyfikę oraz istniejące w nich problemy. Dziś, na zakończenie zestawimy jeszcze raz najważniejsze podobieństwa i różnice między chrześcijaństwem i islamem.

Obie religie są monoteistyczne i uniwersalne. Monoteistyczny charakter oznacza, że podkreślają one jedność i jedyność Boga oraz Jego absolutną władzę nad stworzonym światem i człowiekiem. Muzułmanom trudno jednak zaakceptować chrześcijańską prawdę o Trójjedynym Bogu. Uniwersalność (lub powszechność) obu religii wyraża się w tym, że ich przesłanie nie ogranicza się do jednej grupy etnicznej, ale skierowane jest do wszystkich ludzi. Rozumienie siebie jako najwyższej i najdoskonalszej ze wszystkich możliwych religii stanowi podstawę chrześcijańskiej i muzułmańskiej koncepcji o wyjątkowym charakterze. Istotnym elementem obu religii są tendencje ekspansyjne, czyniąc chrześcijaństwo i islam religiami misyjnymi.

Chrześcijaństwo i islam są religiami żywej relacji człowieka z osobowym Bogiem. Wiara jest aktem całkowitego zaufania i bezwarunkowego oddania się Bogu, który objawił się w historii jako jedyny, wszechmocny, sprawiedliwy, Bóg-Stwórca. Wiara jest zarówno dla chrześcijan, jak i dla muzułmanów aktem indywidualnym i wspólnotowym (wspólnotami wierzących są odpowiednio Kościół i umma). Obie religie uznają Abrahama za ojca prawdziwej wiary. Judeo-chrześcijańska tradycja uznaje Izaaka za pierworodnego Syna Abrahama, natomiast muzułmanie podkreślają, że był nim Izmael.

Teologicznym punktem zapalnym w relacjach chrześcijańsko-muzułmańskich jest sprawa ostateczności objawienia. Islam głosi, że jest nim Koran, który zastępuje wszystkie wcześniejsze objawienia. Stanowisko to stoi w konflikcie z przekonaniem chrześcijan, którzy wierzą, że ostateczne i pełne objawienie Boże dokonało się sześć wieków wcześniej w Jezusie Chrystusie. Islam pojmuje chrześcijańskie objawienie wyłącznie jako przygotowanie na przyjście Mahometa i islamu. Najważniejszy teologiczny argument obu stron dotyczy przekonania o byciu tą „jedyną prawdziwą religią”. Absolutne roszczenie prawa prawdziwości potęguje napięcie między wyznawcami obu religii. W historii spory chrześcijan i muzułmanów wyszły poza kwestie religijno-teologiczne, czyniąc z wyznawców obu religii wrogów politycznych. Powstałe w tym kontekście konflikty oraz głoszona przez wieki ekskluzywistyczna teologia obu religii wycisnęły piętno na wzajemnych relacjach.

Człowiek jest w obu religiach uznawany za dzieło Boże. Chrześcijanie wierzą, że nosi on w sobie obraz i podobieństwo Stwórcy, ale ciąży nad nim jednak grzech pierworodny i dlatego potrzebuje odkupienia. W islamie człowiek nie jest ani „obrazem Boga”, ani nie jest obarczony piętnem grzechu. Człowiek jest na ziemi zastępcą Boga (chalifa), któremu winien jest bezwzględne posłuszeństwo.

Islam z szacunkiem odnosi się do Jezusa (Isa), któremu Bóg przypisał ważne miejsce w dziejach relacji Boga z ludzkością. Zgodnie z tradycją muzułmańską Jezus wraz z innymi prorokami (m.in. Adamem, Noem, Abrahamem i Mojżeszem) przygotował drogę Mahometowi. Niezależnie od wyjątkowego charakteru swego posłannictwa Jezus dla muzułmanów nie jest Synem Bożym, lecz wyłącznie człowiekiem. Muzułmanie odrzucają chrześcijańską naukę o Wcieleniu, Synostwie Bożym oraz ukrzyżowaniu i zbawczym dziele Jezusa Chrystusa.

Muzułmanie oddają również szczególną cześć Maryi. Jest ona jedyną kobietą nazwaną w Koranie po imieniu. Matka Jezusa jest dla muzułmanów osobą w szczególny sposób wybraną przez Boga, ale nie jest Matką Bożą, pozostając „tylko” dziewiczą matką proroka Jezusa.

Wyznawcy islamu z szacunkiem odnoszą się do świętej Księgi chrześcijan, których – podobnie jak żydów – nazywają „Ludem Księgi” i dlatego nie utożsamiają ich z niewiernymi. W przekonaniu muzułmanów chrześcijanie sfałszowali jednak otrzymaną od Boga Księgę (Ewangelię), dlatego konieczne było kolejne objawienie, które przyjęło formę koraniczną.

Chrześcijan i muzułmanów łączy modlitwa, post i jałmużna. Nawet jeśli obie tradycje różnią się w szczegółach tych praktyk, to jednak w istocie służą one temu samemu celowi. Podobne w obu tradycjach są również prawdy wiary dotyczące życia po śmierci.

Nowy rozdział w relacjach chrześcijańsko-muzułmańskich otwarł Sobór Watykański II, dając katolikom teologiczne podstawy dialogu międzyreligijnego. Przełomowy w tym względzie był pontyfikat Jana Pawła II. Po raz pierwszy w historii papież Jan Paweł II nazwał muzułmanów „siostrami i braćmi” w wierze Abrahama, cytował Koran i odwiedził meczet. Dialogowy klimat między wyznawcami obu religii zaowocował w 2007 roku ważnym dokumentem muzułmańskim, który 138 muzułmańskich uczonych skierowało do przywódców chrześcijańskich na całym świecie. W tekście zatytułowanym Jednakowe słowo dla nas i dla was podkreślili możliwości prowadzenia dialogu, którego podstawą jest przykazanie miłości Boga i bliźniego.

Trudno byłoby jednak o poprawę stosunków miedzy chrześcijanami i muzułmanami, gdyby nie soborowa deklaracja Nostra aetate, która była swoistym „przewrotem kopernikańskim” w relacjach miedzy wyznawcami chrześcijaństwa i islamu. Po 44 latach jej przesłanie jest ciągle aktualne, dlatego na zakończenie pozwolę sobie przytoczyć numer 3. poświęcony islamowi.

Kościół spogląda z szacunkiem również na muzułmanów, czcicieli Jedynego Boga, żyjącego i samoistnego, miłosiernego i wszechmocnego, Stworzyciela nieba i ziemi, który przemówił do ludzi. Starają się również poddawać z całej duszy Jego ukrytym postanowieniom, tak jak podporządkował się Bogu Abraham, do którego islamska wiara chętnie się odwołuje. Jezusa wprawdzie nie uznają za Boga, czczą go jednak jako proroka, a Jego dziewiczą matkę, Maryję, darzą szacunkiem i niekiedy pobożnie Ją wzywają. Oczekują nadto dnia sądu, kiedy Bóg odda zapłatę wszystkim wskrzeszonym ludziom. Dlatego cenią życie moralne i czczą Boga szczególnie przez modlitwę, jałmużny i post.

Nawet jeśli w ciągu wieków powstawały między chrześcijanami a muzułmanami liczne spory i uczucia wrogości, święty Sobór zachęca wszystkich, aby zapominając o tym, co było, czynili szczere wysiłki zmierzające do wzajemnego zrozumienia i dla dobra wszystkich ludzi dbali wspólnie o sprawiedliwość społeczną, dobro moralne, a także o pokój i wolność oraz je wspierali.

Drogim Słuchaczom dziękuję za uwagę, a Polskiej Sekcji Radia Watykańskiego (szczególnie zaś ks. Józefowi Polakowi SJ i pani Beacie Zajączkowskiej) jestem wdzięczny za pomysł oraz życzliwość, jak towarzyszyła opracowaniu audycji. Moje podziękowanie składam również na ręce o. Andrzeja Danilewicza SVD, który mimo licznych obowiązków jako przełożony prowincjalny Księży Werbistów w Polsce znajdował czas na przygotowanie dźwięku. Dziękuję wszystkim za wszelką pomoc w przygotowaniu tej audycji. Szczęść Boże!

Adam Wąs SVD