Wobec islamu LXXXIV

Jordańskie inspiracje dialogu muzułmańsko-chrześcijańskiego 

Opadły już emocje po papieskiej pielgrzymce do Ziemi Świętej. Aktualne pozostają jednak m.in. wygłoszone podczas tamtych dni apele o pokój i słowa podkreślające znaczenie dialogu międzyreligijnego. Wyraźnie zabrzmiały one zwłaszcza podczas spotkań Ojca Świętego z muzułmańskimi zwierzchnikami religijnymi w Ammanie oraz przedstawicielami organizacji dialogowych w Jerozolimie. Warto w tym kontekście przyjrzeć się jordańskiej rzeczywistości z perspektywy dialogu międzyreligijnego.

Od samego początku istnienia współczesnego państwa jordańskiego kontakty lokalnych chrześcijan i muzułmanów przebiegały w atmosferze wzajemnego szacunku. Pierwszy władca jordańskiego królestwa, konserwatywny muzułmanin Abdallah, występował wprawdzie z ostrą krytyką europejskich chrześcijan, których utożsamiał z kolonialnym reżimem, ale z szacunkiem traktował swych beduińskich podwładnych wyznających chrześcijaństwo. Następca Abdallaha, król Husajn rządzący Jordanią przez 47 lat (1952-1999), wypracował szczególny model religijnej koegzystencji, opartej na tolerancji i religijnej otwartości. Traktując islam jako uprawomocnienie własnego panowania, konsekwentnie pielęgnował islamski porządek i podtrzymywał ogólne zasady islamskiego prawa. Sprzeciwiał się jednak zdecydowanie ograniczeniu swego działania przez islamskich duchownych. W 1999 r. władcą Jordanii został Abdallah II, który kontynuuje wypracowany przez ojca sposób rządzenia, nie ograniczając mniejszościom religijnym korzystania z przysługujących im praw.

Najczęściej do spotkań chrześcijan z muzułmanami dochodzi na płaszczyźnie dialogu życia. Spontaniczność i nieformalny charakter sąsiedzkich spotkań kształtuje atmosferę tolerancji, a wspólne pokonywanie codziennych trudności, związanych z niełatwą sytuacją ekonomiczną Jordanii, pozwala na zminimalizowanie różnic wynikających z przynależności religijnej. Na szczególną uwagę zasługują również dwie kwestie związane z jordańskimi zwyczajami. Pierwsza dotyczy składania kondolencji rodzinie zmarłego. Na uroczystości pogrzebowe zaproszeni są wszyscy, niezależnie od wyznawanej religii, a „obowiązkiem” jest osobiste złożenie kondolencji i uczestnictwo w pogrzebowej stypie. Druga kwestia związana jest z wizytą i składaniem życzeń podczas świąt religijnych. Przykładem dialogu życia są też szkoły prowadzone pod patronatem patriarchatu łacińskiego. Mimo chrześcijańskiego charakteru tych placówek zróżnicowana jest kadra nauczycielska, a naukę pobierają w nich również dzieci muzułmańskie. Uroczystości szkolne gromadzą także rodziców, dając im możliwość kontaktu i wymiany doświadczeń.

Szczególną formą wzajemnych relacji jest tzw. dialog naukowy, którego platformę stanowią założone pod patronatem księcia Hassana Bin Talala dwa instytuty religioznawcze: Królewska Akademia Badań nad Cywilizacją Islamską – Fundacja AL Al-Bajt (The Royal Academy For Islamic Civilisation Research – AL Al-Bayt Foundation) i Królewski Instytutu Studiów Międzywyznaniowych (The Royal Institute for Inter-Faith Studies) w Ammanie. Instytuty stanowią szeroką płaszczyznę międzynarodowych kontaktów o tematyce religijnej. Fundacja AL Al-Bajt zainaugurowała swą działalność w 1981 roku. Oprócz weryfikacji koncepcji o islamie i jego dziedzictwie celem fundacji jest współpraca z innymi ośrodkami i centrami naukowymi. Od 1984 roku Fundacja uczestniczy we współorganizowaniu konsultacji i konferencji naukowych w ramach dialogu chrześcijańsko-muzułmańskiego. Spotkania organizowane są wspólnie z wieloma ośrodkami dialogowymi na całym świecie. W konferencjach organizowanych wspólnie z Papieską Radą do spraw Dialogu Międzyreligijnego uczestniczyli hierarchowie Kościoła rzymskokatolickiego na czele z biskupem jordańskim Salimem Sajighem.

Na uwagę zasługuje fakt, że to właśnie Fundacja Al Al-Bajt dała podwaliny tzw. listu 138 uczonych muzułmańskich do przywódców chrześcijańskich z października 2007 roku. W dokumencie zatytułowanym „Jednakowe słowo dla nas i dla was” wskazują oni możliwości prowadzenia dialogu międzyreligijnego, którego podstawą jest przykazanie miłości Boga i bliźniego. W odpowiedzi na ten list w dniach 4-6 listopada 2008 roku odbyło się w Watykanie spotkanie, w którym udział wzięło po 29 przedstawicieli obu religii. Wynikiem tego spotkania było powołanie Forum Katolicko-Muzułmańskiego.

Królewski Instytut Studiów Międzywyznaniowych powstał w 1994 roku jako platforma interdyscyplinarnych studiów nad religią. Badania Instytutu koncentrują się przede wszystkim na islamskiej i chrześcijańskiej tradycji w kontekście arabskiego świata. Chrześcijaństwem i rolą, jaką chrześcijanie odegrali w kształtowaniu arabskiej cywilizacji, oraz zagadnieniem kontaktów chrześcijańsko-muzułmańskich zajmuje się arabska sekcja instytutu. Sekcja angielska angażuje się w dialog międzyreligijny w kontekście pozaarabskim. Celem Instytutu jest ukazanie islamskiego zrozumienia chrześcijaństwa i chrześcijańskiej koncepcji islamu. Działalność wydawniczą instytutu zainaugurowało dzieło księcia Hassana Bin Talala pod wymownym tytułem: Chrześcijanie w świecie arabskim.

Jordania stwarza ogromne możliwości podjęcia i rozwoju idei dialogowych. Jako kraj tolerancji religijnej pozwala odkrywać wspólne islamowi i chrześcijaństwu elementy doktrynalne oraz cele religijne. Również moralność obu religii wykazuje wiele elementów zbieżnych. Nierząd, cudzołóstwo, dewiacje seksualne, aborcja, zażywanie narkotyków i eutanazja należą do przestępstw moralnych potępianych przez islam i chrześcijaństwo. Jordańska atmosfera poszanowania religijnego pomaga odkryć wspólne obu tradycjom wartości modlitwy, postu, ascezy, jałmużny, praktyk religijnych i uczynków miłosierdzia.

Kontakty między chrześcijanami i muzułmanami w Jordanii są niezaprzeczalnym faktem i wskazują na możliwości dialogu. Dialog międzyreligijny w pełnym tego słowa znaczeniu potrzebuje na Bliskim Wschodzie czasu i odpowiednich warunków. To jednak w ogromnej mierze uzależnione jest od rozwoju sytuacji politycznej na Bliskim Wschodzie, a przede wszystkim od rozwiązania konfliktu izraelsko-palestyńskiego.

Adam Wąs SVD, Pieniężno