Triết học duy lý định nghĩa con người là con vật có lý trí. Vì có lý
trí nên con người luôn muốn tìm tòi hiểu biết về chính mình và về thế giới vạn vật
quanh mình. Cái biết giúp con người mở ra trước thế giới, dẫn con người hòa nhập vào
thế giới. Với cái biết, con người đặt mình ở vị trí trung tâm để làm quy chuẩn cho
mọi loài: “con người là thước đo vạn vật”(Protagoras). Nhờ biết, con người
làm chủ cuộc đời mình và làm chủ vũ trụ vạn vật.
Vấn đề được đặt ra là con
người có thể biết đến mức độ nào? Lý trí của con người phải chăng là vô giới hạn?
Chỉ bằng lý trí, liệu con người có thể đảm nhận trọn vẹn cuộc sống của mình chăng?
Niềm tin còn có giá trị gì trong thời buổi của khoa học hiện đại này?
Là những
người trẻ của thời kỳ hiện đại, chúng ta thường sống và hành động theo sự hướng dẫn
của lý trí. Được chứng kiến bao nhiêu là kỳ công từ những phát minh của các bộ óc
loài người, nhiều người đặt trọn vẹn hy vọng của mình vào trí thông minh nhân loại.
Nhiều người chủ trương chỉ tin vào những điều có thể xác định được bằng các phương
pháp khoa học thực nghiệm như cân, đo, đong, đếm. Họ chỉ an tâm với những điều có
thể kiểm chứng bằng các giác quan khi mắt có thể thấy, tai có thể nghe, tay có thể
sờ đụng và kiểm chứng được.
Thế nhưng thật là bi kịch khi người ta trở nên
quá tự tin vào lý trí của mình, đến độ không nhận ra rằng lý trí của con người luôn
có đầy những giới hạn. Thật là tai họa khi người ta không muốn nhìn nhận những nguy
cơ trong việc chỉ sử dụng lý trí để đảm nhận cuộc sống.
Nguy cơ trở nên trầm
trọng khi người ta thường không muốn nhận ra rằng lý trí con người luôn có thể bị
mù lòa bởi lòng ham muốn, bởi sự ích kỷ, bởi sự lèo lái của các ý thức hệ. Kết quả
đau buồn mà loài người phải hứng chịu là đã có những đầu óc cực kỳ vĩ đại lại lao
mình vào trong những việc như chế tạo bom nguyên tử và sản xuất những vũ khí giết
người hàng loạt cho chiến tranh. Có những đầu óc cực kỳ thông tuệ lại cống hiến cả
đời mình cho những lý tưởng phát xít diệt chủng.
Người ta gán cho lý trí chức
năng suy tư trừu tượng khởi đi từ trực quan sinh động. Nhưng người ta lại không dễ
chấp nhận rằng các giác quan của con người là những cơ quan hết sức giới hạn. Có những
điều có thực mà người ta không thấy, không biết. Ngược lại cũng có những điều người
ta thấy, người ta tưởng mình biết, nhưng lại không có thực. Một thí dụ nho nhỏ. Có
bao giờ bạn dành thời gian để ngắm những ánh sao đêm và nghe các nhà thiên văn học
giải thích về những gì bạn đang thấy. Trên bầu trời đêm, mở ra trước mắt bạn là hàng
ngàn vì sao lấp lánh. Bạn có tin rằng, phải qua hàng triệu năm ánh sáng, những tia
lấp lánh ấy mới có thể đến được với cặp mắt của bạn. Như thế, lắm khi những gì bạn
thấy chỉ là ánh sáng của một hành tinh đã chết tự bao giờ. Những gì bạn thấy đâu còn
là có thực nữa. Cũng thế, trên vũ trụ có biết bao hành tinh đang sinh ra, ánh sáng
của chúng đang trên đường đến trái đất. Đó là những điều có thực, mà bạn đâu có biết,
đâu có thấy.
Khả năng của một con người bình thường luôn có những giới hạn.
Nếu bạn cứ khăng khăng và cố chấp để chỉ tin vào những gì mình có thể kiểm chứng được,
thì trên cuộc đời này có điều gì đáng để cho bạn tin chăng? Làm sao bạn kiểm chứng
được tình yêu mà bố mẹ và những người thân dành cho mình? Làm sao bạn kiểm chứng được
mức độ đáng tin nơi người yêu của mình, để có thể nhủ lòng rằng mình không bao giờ
được phép nghi ngờ họ? Giữa đường phố xe cộ nhộn nhịp tai nạn vẫn diễn ra đều đều,
làm sao bạn biết chắc rằng hôm nay tai nạn sẽ không xảy ra với mình?... Nếu luôn bước
đi trong hoang mang nghi ngờ mọi chuyện, cuộc sống của bạn sẽ ra sao?
Thực
ra, trọn một ngày sống, bạn hành động và sống không phải hoàn toàn theo những gì bạn
biết chắc, nhưng phần lớn là theo những gì bạn tin. Đẩy cho đến cùng, những điều bạn
tin chẳng bao giờ có thể giải quyết cách rốt ráo chỉ bằng lý trí. Tuy thế, niềm tin
không bao giờ là điều đi ngược lại lý trí. Để tin, trước hết người ta phải vận dụng
trọn vẹn lý trí của mình để suy xét, để tìm hiểu, để đắn đo. Nhưng quan trọng hơn,
để tin, người ta phải biết khiêm tốn thừa nhận rằng, không phải điều gì trí óc con
người cũng có thể hiểu được, không phải cứ suy xét mọi chuyện thì con người sẽ có
thể hiểu được mọi sự cách rốt ráo và sống tốt hơn.
Những người đòi phải thấy
mới tin, thực ra đang làm nô lệ cho cái xu hướng thực dụng và đòi hỏi vô lối của các
giác quan giới hạn nơi mình. Với họ, không hẳn là phải thấy mới tin. Vì thực ra, có
nhiều điều người ta thấy nhãn tiền mà họ đâu có tin. Có những sự thật bày ra trước
mắt mà người ta không muốn tin. Một khi đã không muốn tin, người ta luôn tìm được
lý do để từ chối. Lý trí con người đôi khi trở nên như một cành lau yếu ớt luôn có
thể bị lèo lái bởi lòng ham muốn, bởi những thành kiến, bởi óc kỳ thị…
Ánh
sáng chân lý là điều hiện lộ không phải với những người chỉ biết suy tư bằng cái đầu,
nhưng còn biết yêu mến bằng con tim, biết chiêm ngưỡng bằng đôi mắt và biết quy phục
bằng đầu gối của mình. Để sống và đảm nhận cuộc sống phong phú này, tôi phải chiêm
ngưỡng và sống bằng trọn vẹn con người, chứ không thể chỉ bằng việc phân tích thuần
lý. Thế nên thật chí lý khi Đức Giêsu Phục Sinh nói với Tôma, cũng là nói với chính
tôi: "Phúc cho những ai không thấy mà tin" (Ga 20, 29).
Những người
dám tin là những người có phúc. Họ có phúc vì thoát ra được những ràng buộc luẩn quẩn
và những đòi hỏi vô lối của lý trí. Họ có phúc vì dám mở rộng con tim để đặt hy vọng
cuộc đời mình nơi một điều gì đó vượt cao hơn tầm kiểm soát của lý trí con người.
Họ có phúc vì được sống trong niềm bình an và tương quan rộng mở, chứ không chỉ loay
hoay sống với chính mình và lý trí hạn hẹp của mình. Với niềm tin, thế giới sống của
con người được rộng mở và mang đầy ý nghĩa.
Lạy Chúa Giêsu ! Sống
trong thời hiện đại, đức tin của chúng con gặp thật nhiều khó khăn. Nhiều
người nhân danh khoa học để hù tôn giáo. Nhiều người nhân danh lý trí để
đả kích niềm tin. Chúng con thích dùng lý trí để đứng vai trò chủ động hơn
là dùng niềm tin để đứng ở vị trí thụ động và tín thác. Chúng
con tạ ơn Chúa đã cho chúng con trí thông minh để có thể nhìn cuộc sống
muôn màu muôn vẻ để chiêm ngưỡng bao kỳ công của Chúa nơi trần gian. Để
sống và đảm nhận trọn vẹn cuộc đời mình, xin Chúa cũng ban cho chúng con
một cặp mắt đức tin biết hướng nhìn lên cao, để đọc ra những
dấu chỉ của Chúa, một con tim khiêm hạ và rộng mở để đón nhận
mọi sự với lòng cung kính tín thác. Xin cho chúng con được sống
trong mối phúc của người dám đặt niềm tin tưởng nơi Chúa và dám
sống trọn vẹn cho niềm tin của mình. Amen.
RADIO VATICAN MỤC
: HÃY HỌC CÙNG GIÊSU PHỤ TRÁCH : LƯU MINH GIAN Liên lạc : hayhoccunggiesu@gmail.com