Wobec islamu LXXIII

Islam w Indiach

Między wielokulturowością a terroryzmem 

W minionych tygodniach z Indii dochodziły przerażające informacje o prześladowaniu chrześcijan, którego dopuszczali się hinduscy fundamentaliści. Natomiast w dniach 26-29 listopada światem wstrząsały wiadomości o atakach terrorystycznych w Bombaju. W tej indyjskiej metropolii i największym porcie zachodnich Indii zginęło prawie 200 osób, a około 300 zostało rannych. Wszystko wskazuje na to, że serii zamachów dokonała islamska organizacja fundamentalistyczna. W tym kontekście warto zatrzymać się w naszym cyklu nad islamem w Indiach.

Mimo iż przez wieki subkontynent indyjski znajdował się pod panowaniem islamskim, muzułmanie zawsze stanowili tam mniejszość. Etnicznie 80 proc. indyjskich muzułmanów to potomkowie rdzennej ludności, których przodkowie przeszli na islam. Pozostałe 20 proc. stanowią imigranci z różnych części świata, głównie Arabowie, Persowie, Afgańczycy i przedstawiciele ludów tureckich.

W społeczności muzułmańskiej obecne są silne wpływy lokalnych tradycji, łącznie z przejmowaniem niektórych praktyk i elementów rodzimej mitologii. W przeszłości w wielu przypadkach zmiany ograniczały się wyłącznie do przyjęcia nowego imienia. Szczególną rolę w przechodzeniu na islam odegrał istniejący w Indiach system kastowy. Dla wywodzących się z najniższych i biednych grup przesłanie koraniczne o sprawiedliwości społecznej było na tyle atrakcyjne, że przyciągało licznych konwertytów.

Współczesna Republika Indii powstała w 1947 r. Według teoretycznych ustaleń miało to być wielokulturowe państwo o charakterze świeckim – w przeciwieństwie do powstałego w tym samym czasie i przeznaczonego dla muzułmanów kraju wyznaniowego, jakim był Pakistan. Mimo ogromnego przemieszczania się ludności, w Indiach pozostało wielu muzułmanów. Szacuje się, że obecnie żyje ich tam ok. 130 mln, co w przeliczeniu daje blisko 13,5 proc. indyjskiej populacji. Po Indonezji (gdzie żyje ich ok. 200 mln) jest to drugie – pod względem liczebności – skupisko muzułmanów na świecie. Z kolei w samych Indiach najwięcej żyje ich w – graniczącym z Pakistanem – Kaszmirze, gdzie stanowią 80 proc. ludności całego regionu. Kaszmir był i pozostał przedmiotem nieustannego konfliktu między Pakistanem a Indiami.

Cechą charakterystyczną muzułmanów w Indiach jest ich podział ze względu na przynależność regionalną i językową. Wśród najważniejszych grup wyróżnić należy Bengalczyków, Dekańczyków, Gudźaratów, Hindustańczyków, Oryjczyków i Pendżabczyków. W wyniku przemian związanych z uzyskaniem niepodległości i pod naciskiem środowisk nacjonalistycznych językiem urzędowym w Indiach stał się hindi, natomiast urdu, którego używali do 1947 r. zarówno muzułmanie, jak i hindusi, zaczęto kojarzyć wyłącznie z językiem muzułmanów.

Indyjskich wyznawców islamu cechuje także różnorodność ekonomiczna i polityczna. Odczuwalny jest jednak brak elit, które utracono w wyniku podziału na rzecz Pakistanu. Muzułmanie prawie zawsze zawierają małżeństwa w regionie, z którego pochodzą, i nie przekraczają grupy społecznej, do której należą. Od drugiej połowy XX w. największym problemem muzułmanów w tej części świata są nasilające się ataki fundamentalistów i nacjonalistów hinduskich.

Większość muzułmanów indyjskich to sunnici, którzy przynależą jednak do różnych szkół prawnych. Największą grupę stanowią hanafici, ale na południu kraju silni są też szafiici. Około 15 proc. indyjskich muzułmanów stanowią szyici, głównie immamici. Wśród indyjskich szyitów wyróżniają się również isma’ilici, których centrum znajduje się właśnie w Bombaju. Ogromną popularnością cieszy się ich przywódca Aga Khan. Znaczna część indyjskich muzułmanów związana jest także z sufizmem. Najsilniej reprezentowane są następujące bractwa: czisztijja, kadirijja i nakszbandijja. Z tych grup wywodzą się znane osobistości i przywódcy religijni oraz intelektualni. Do najbardziej znanych należą Ahmad Khan, Mawlana Abu al-Ala Mawdudi i Muhammad Ikbal.

Zadziwiać może fakt, że większość indyjskich muzułmanów ma pozytywny stosunek do sekularyzacji życia społecznego i politycznego. Najogólniej można ich podzielić na dwie grupy. Do pierwszej należą tzw. moderniści, którzy domagają się dopasowania islamu do współczesnych warunków życia. Jednak aktualizacja przesłania koranicznego nie oznacza – ich zdaniem – przeprowadzenia radykalnych reform islamskich zasad, a jedynie pociąga za sobą nową ich interpretację. Drugą grupę stanowią uczeni muzułmańscy (ulemowie), którzy paradoksalnie bronią zapisu w konstytucji o świeckim charakterze państwa, ponieważ w takiej formie strzeże ona interesów mniejszości muzułmańskiej i daje gwarancję, że większość wyznawców hinduizmu nie uczyni z Indii kraju wyznaniowego. Nie da się ukryć, że jest to przykład pragmatyzmu lub, jak twierdzą inni, oportunizmu politycznego. Tradycyjnie wpływ ulemów na społeczeństwo jest zdecydowanie silniejszy niż oddziaływania modernistów.

Powszechnie uznaje się, że rodziny muzułmańskie w Indiach są liczniejsze niż rodziny hindusów i chrześcijan. Według szacunków jednej z indyjskich partii (Bharatiya Janata Party) do połowy XXI w. liczba muzułmanów w Indiach powiększy się czterokrotnie. W związku ze zmianą proporcji demograficznych radykalne ugrupowania islamskie mogą – według tych prognoz – domagać się wyznaczenia dodatkowego, niezależnego terytorium dla muzułmanów. To z kolei może doprowadzić do nasilenia napięcia między wyznawcami islamu a połączonymi siłami nacjonalistów i fundamentalistów hinduskich. Eskalacja konfliktu mogłaby objąć również inne mniejszości religijne, którym – w takiej sytuacji – nie pomoże nawet świecki charakter indyjskiej konstytucji. Władze współczesnych Indii stoją więc przed ogromnym problemem, który muszą jak najszybciej rozwiązać.

Adam Wąs SVD, Pieniężno