Islam w Europie. Czy obecność muzułmanów w Europie powinna
zaskakiwać?
Wielu ludzi przyzwyczaiło się do terytorialnego podziału świata
na część europejsko-chrześcijańską i arabsko-muzułmańską. Co więcej, przyjmują tę
rzeczywistość jako niezmienną i zawsze istniejącą. W związku z tym obecność muzułmanów
w Europie i ich liczebny wzrost mogą zaskakiwać. Historia pokazuje jednak, że islam
nie jest w tej części świata zjawiskiem nowym. Niespełna sto lat po zaistnieniu na
Półwyspie Arabskim jego przesłanie dotarło na stary kontynent. Najpierw drogą podbojów,
a następnie przez pokojową koegzystencję muzułmanie wywarli wpływ na dzieje Europy.
Pod islamskim panowaniem znalazły się najpierw Hiszpania (VIII-XV wiek), następnie
Sycylia (IX-XI wiek) oraz południowe Włochy (IX-X wiek). Muzułmanie zostali stamtąd
wyparci, ale islamskie treści przeniknęły do wielu dziedzin życia i nauki. Znane są
osiągnięcia muzułmanów w filozofii, medycynie, architekturze i literaturze. Na wschodzie
Europy islam pojawił się za sprawą Mongołów w XIII w. Na Bałkanach przyjęli go potomkowie
Turków Osmańskich, którzy osiedlili się na tych terenach już w XIV w. To właśnie Bałkany
i Rosja były do połowy XX w. największymi skupiskami muzułmanów w Europie. W drugiej
połowie minionego stulecia ich liczba bardzo szybko wzrosła również w Europie Zachodniej.
Najnowsze statystyki szacują ogólną ich liczebność na ok. 40 mln – włącznie
z europejską częścią Rosji. Na czele krajów zachodnich z najliczniejszym odsetkiem
ludności islamskiej znajduje się Francja z blisko 5 mln muzułmanów, Niemcy z ponad
trzema milionami, Wielka Brytania z ok. dwoma. W Holandii żyje obecnie 800 tys. wyznawców
islamu, a w Belgii jest ich 370 tys. Liczba muzułmanów rośnie także w krajach, które
w przeszłości uchodziły za homogenicznie katolickie, jak na przykład Polska. Pochodzenie
społeczności islamskiej w Europie jest bardzo zróżnicowane. Zdecydowana większość
muzułmanów w Niemczech pochodzi z Turcji, do Francji wyznawcy islamu przybyli z Afryki
Północnej, natomiast do Wielkiej Brytanii z Pakistanu, a do Austrii głównie z Bośni.
Do istotnych elementów, które przyczyniły się do tego wzrostu należą: imigracja,
przyrost naturalny, sytuacja gospodarcza krajów zachodnich i integracja europejska.
W latach powojennych i pokolonialnych obecność muzułmanów w Europie pozostawała prawie
niezauważalna. Na współczesne zainteresowanie tą grupą społeczną wpłynęło kilka czynników.
Do najważniejszych zalicza się działalność fundamentalistów islamskich i zmianę pokoleniową.
Mimo iż działania organizacji fundamentalistycznych, a zwłaszcza ataki przeprowadzone
przez terrorystów o proweniencji muzułmańskiej, wpływają w sposób bezpośredni na kształtowanie
opinii publicznej, to jednak w perspektywie długofalowej bardziej istotnym czynnikiem
– choć mniej spektakularnym – jest zmiana pokoleniowa muzułmanów w Europie. Początkowo
przybywali oni jako gastarbeiterzy, studenci i azylanci. W latach 80. XX w. swą obecność
zaznaczały dorosłe dzieci pierwszych imigrantów, którzy różnili się od ich rodziców:
w większości posiadali obywatelstwo krajów urodzenia i wyższy poziom wykształcenia,
a nade wszystko znali dobrze miejscowy język i zwyczaje. Urodzeni w Europie muzułmanie
czują się u siebie i dążą do stworzenia religijnej infrastruktury. Ich wysiłki koncentrują
się m.in. na budowie meczetów, zakładaniu centrów islamskich i wprowadzeniu lekcji
religii muzułmańskiej do szkół.
Oprócz imigracji decydującą rolę w dynamicznym
wzroście tej ludności w Europie odgrywa faktor demograficzny. Rodzina muzułmańska
jest liczna i wielopokoleniowa. Nawet jeśli w Europie posiada ona mniej dzieci, niż
w świecie islamu, to i tak w porównaniu z rodziną europejską jest znacznie większa.
Do wzrostu populacji muzułmańskiej w Europie przyczyniają się także konwersje
na islam. Tygodnik „Der Spiegel” poinformował, że w okresie między lipcem 2004 r.
a czerwcem 2005 r. w Niemczech przeszło na islam cztery tysiące osób, czterokrotnie
więcej niż rok wcześniej. Z przeprowadzonych badań wynika, że w wielu przypadkach
zmieniły się motywy zmiany przynależności religijnej. Jeszcze kilka lat temu na islam
przechodziły głównie kobiety poślubiające muzułmanów. Obecnie coraz więcej ludzi czyni
to „z własnej woli”.
We wszystkich grupach muzułmańskich obecnych w Europie
istnieje szerokie spektrum stanowisk. Obok mniejszości fundamentalistycznej działają
środowiska liberalne i reformacyjne. Większość tworzą natomiast muzułmanie konserwatywni
i tradycjonaliści. Wśród muzułmanów nie brakuje również napięć i konfliktów. Szyici
z Iranu dystansują się na przykład od oficjalnych, centralnych organizacji, w których
najczęściej dominują sunnici (Turcy i Arabowie).
Nasilająca się obecność muzułmanów
w Europie wyzwala wśród znacznej części lokalnej społeczności niepewność i obawy,
nierzadko również poczucie zagrożenia. Europejscy muzułmanie wzbudzają niepokój szczególnie
w tych krajach, gdzie islam nie jest oficjalnie uznany, na przykład w Wielkiej Brytanii
i we Francji. Muzułmanie jako „obcy” znajdują się w diasporze, w której system samoobrony
odgrywa ważną rolę. Wielu muzułmanów kształtuje swoją tożsamość na podstawie przesłanek
religijnych. W tym kontekście pojawia się pytanie o to, czy tradycyjny, islamski system
wartości da się połączyć z europejskim.