Komisja Historyczna: komunikat po przekazaniu sprawozdania Prezydium KEP
Kościelna Komisja Historyczna, powołana przez Konferencję Episkopatu Polski, zakończyła
prace 10 października 2007 r., i za pośrednictwem abp. Sławoja Leszka Głódzia, przedłożyła
Prezydium KEP sprawozdanie końcowe.
Komisja została powołana 19 października
2006 r. przez 337. Zebranie Plenarne KEP w celu naukowego zbadania – na użytek wewnętrzny
Kościoła katolickiego w Polsce – dokumentów zawartych w zasobach archiwalnych Instytutu
Pamięci Narodowej, dotyczących inwigilacji i represjonowania duchowieństwa katolickiego
przez organa bezpieczeństwa Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej. W jej skład weszli:
prof. dr hab. Wojciech Łączkowski (przewodniczący), ks. prof. dr hab. Jerzy Myszor
(wiceprzewodniczący), prof. dr hab. Zbigniew Cieślak, ks. prof. dr hab. Jacek Urban
oraz ks. dr hab. Bogdan Stanaszek.
W związku z powołaniem diecezjalnych
komisji historycznych badania indywidualnych przypadków ograniczono do członków Konferencji
Episkopatu Polski. Kościelna Komisja Historyczna posługiwała się głównie metodami
badawczymi właściwymi dla nauk historycznych. W swojej działalności uwzględniała także
treść „Memoriału Episkopatu Polski w sprawie współpracy niektórych duchownych z organami
bezpieczeństwa w Polsce w latach 1944-1989” z 25 sierpnia 2006 r.
Komisja
nie pełniła funkcji sądu i nie wydawała orzeczeń stwierdzających rzeczywistą świadomą
i tajną współpracę z organami bezpieczeństwa PRL. Nie mogła stosować procedur sądowych
odnoszących się na przykład do postępowania dowodowego (wzywanie świadków, ekspertyzy
grafologiczne itp.).
Badanie materiałów archiwalnych udostępnionych przez
IPN natrafiało na duże trudności spowodowane ich chaotycznością i niekompletnością
będącą przede wszystkim wynikiem masowego niszczenia dokumentów głównie w latach 1989-1990.
Nie pozwala to rzetelnie określić zakresu, intensywności i szkodliwości ewentualnej
rzeczywistej i świadomej współpracy z organami bezpieczeństwa PRL.
Dodatkowa
trudność przy ocenie wiarygodności badanych materiałów archiwalnych wynikała z tego,
że od duchownych w zasadzie nie wymagano pisemnej zgody na współpracę oraz nie żądano
od nich podpisów na innych dokumentach. W tej sytuacji wymogi dowodowe wynikające
z procedur sądowych mogłyby okazać się niewystarczające przy próbach dochodzenia do
prawdy.
W związku z powyższym Kościelna Komisja Historyczna w swoich sprawozdaniach
cząstkowych odnoszących się do poszczególnych osób, starała się jedynie rzetelnie
przedstawić aktualny stan zasobów archiwalnych z uwzględnieniem czasu, w którym zostały
one udostępnione przez IPN. Szczegółowe sprawozdania – dotyczące indywidualnych, bardzo
zróżnicowanych spraw – wraz z kserokopiami materiałów archiwalnych Komisja przekazywała
Prezydium Konferencji Episkopatu Polski oraz osobom, których sprawozdania dotyczą,
za pośrednictwem abp. Sławoja Leszka Głódzia (po ustanowieniu go łącznikiem pomiędzy
Komisją a Episkopatem). Rzecznikiem Kościelnej Komisji Historycznej jest ks. Józef
Kloch; dotąd wydano – łącznie z niniejszym – 11 komunikatów i odbyło się 10 spotkań
z mediami, w których części uczestniczył abp Sławoj Leszek Głódź.
Sprawozdanie
końcowe, poza wstępem, obejmuje syntetyczne przedstawienie założeń ideologii marksistowskiej
wobec religii, co w warunkach Polski odnosi się przede wszystkim do Kościoła katolickiego,
ogólny zarys stosunków państwo – Kościół w Polsce Ludowej, opis represji organów bezpieczeństwa
PRL wobec duchownych, próby dezintegracji Kościoła katolickiego podejmowane przez
władze komunistyczne w Polsce a także podsumowanie wyników badań materiałów archiwalnych
IPN na temat żyjących biskupów Polski. Sprawozdanie obejmuje także bibliograficzne
zestawienie najważniejszych pozycji dotyczących relacji państwo – Kościół w Polsce
w latach 1945-1989.
Sprawozdanie pozwala formułować wnioski o roli Kościoła
katolickiego w przeciwstawianiu się ateizacji Polaków oraz umacnianiu wartości religijnych
i narodowych, a także o marginalnym znaczeniu stosunkowo nielicznych przypadków rejestrowanej
współpracy osób duchownych z organami bezpieczeństwa PRL.
W materiałach
przekazanych przez IPN nie ma dokumentów wskazujących na rejestrację przez organa
bezpieczeństwa PRL innych osób będących obecnie członkami Konferencji Episkopatu Polski,
nie wymienionych w sprawozdaniach cząstkowych.
Ks.
dr Józef Kloch, rzecznik Kościelnej Komisji Historycznej Warszawa,
11.10.2007 r.