Thánh Ilario Giáo Phụ của giáo lý về Thiên Chúa Ba Ngôi và thiên tính của Chúa Giêsu Kitô

Đức Thánh Cha Biển Đức XVI đã nói như trên trước hơn 30.000 tín hữu và du khách hành hương tham dự buổi gặp gỡ chung sáng thứ tư 10-10-2007. Trong bài huấn dụ Đức Thánh Cha đã giới thiệu thánh Ilario, Giám Mục thành Poitiers bên Pháp, là một Giáo Phụ nổi tiếng thuộc thế kỷ thứ IV. Thánh nhân đã dành trọn đời mình để bảo vệ niềm tin vào thiên tính của Chúa Giêsu Kitô, chống lại bè rối Ariano chỉ coi Đức Giêsu Kitô là một thụ tạo. Đề cập đến tiểu sử thánh Ilario Đức Thánh Cha nói:

Chúng ta không có các dữ kiện chắc chắn liên quan tới phần lớn cuộc đời thánh Ilario. Các nguồn tài liệu cổ xưa nói rằng thánh nhân sinh tại Poitiers, chắc hẳn vào năm 310. Là con một gia đình khá giả người đã nhận được một nền giáo dục văn chương vững chắc, có thể nhận ra trong các bút tích của người. Xem ra thánh nhân đã không lớn lên trong môi trường Kitô. Chính thánh nhân nói tới một con đường kiếm tìm sự thật từ từ dẫn đưa người tới chỗ nhận biết Thiên Chúa tạo dựng và Thiên Chúa nhập thể và chết đi để trao ban cho chúng ta sự sống vĩnh cửu. Được rửa tội năm 345 người được bầu làm Giám Mục thành Poitiers khoảng lễ Giáng Sinh năm 353-354. Trong các năm sau đó thánh Ilario viết tác phẩm đầu tiên là cuốn Chú Giải Phúc Âm thánh Mátthêu. Đây là tác phẩm chú giải Phúc Âm Thánh Mátthêu cổ xưa nhất bằng tiếng Latinh mà chúng ta có được. Năm 356 thánh Ilario tham dự công nghị tại Beziers miền nam nước Pháp, mà thánh nhân gọi là ”công nghị các tông đồ giả”, vì có đa số các Giám Mục theo bè phái Ario, không chấp nhận thiên tính của Đức Giêsu Kitô. Các tông đồ giả đó yêu cầu hoàng đế Constanzo kết án đi đầy Giám Mục thành Poitiers. Mùa hè năm 356 thánh Ilario bị đầy sang Frigia bên Thỗ Nhĩ Kỳ ngày nay, trong môi trường hoàn toàn mang ảnh hưởng của bè phái Ario.

Tiếp tục bài huấn dụ Đức Thánh Cha nói: Cả trong môi trường đó nỗi lo lắng của Chủ Chăn thúc đẩy thánh nhân nỗ lực làm việc để tái lập sự hiệp nhất Giáo Hội, dựa trên công thức đúng đắn của Công Đồng Chung Nicea. Để thực hiện mục đích này người bắt đầu soạn tác phẩm tín lý quan trọng và nổi tiếng nhất: đó là cuốn ”De Trinitate” về Chúa Ba Ngôi. Trong đó thánh Ilario trình bầy con đường dẫn đưa người tới chỗ nhận biết Thiên Chúa và chứng minh rằng nhiều văn bản Kinh Thánh Tân Ước và cả Cựu Ước minh xác rõ ràng thiên tính của Chúa Con và sự bình đẳng của Ngài với Thiên Chúa Cha. Mầu nhiệm của Chúa Kitô đã xuất hiện trong Kinh Thánh Cựu Ước. Thánh Ilario nhấn mạnh trên sự thật các tên của Chúa Cha và Chúa Con và khai triển tất cả nền thần học ba ngôi, bắt đầu từ công thức bí tích Rửa Tội mà chính Chúa Giêsu đã ban cho chúng ta: ”Nhân danh Cha và Con và Thánh Thần”.

Chúa Cha và Chúa Con có cùng bản thể như nhau. Nếu có vài văn bản Tân Ước có thể khiến nghĩ rằng Chúa Con kém Chúa Cha, thì thánh Ilario cống hiến các luật chính xác giúp tránh các giải thích sai lạc: một vài văn bản kinh thánh nói về Đức Giêsu như là Thiên Chúa, trái lại một vài văn bản khác đề cao nhân tính của Người. Một vài văn bản ám chỉ Người trong cuộc sống trước kia bên Thiên Chúa Cha; một vài văn bản khác lại đề cập tới Người trong tình trạng hạ mình dốc đổ chính mình, cho tới chết; sau cùng vài văn bản khác lại chiêm ngưỡng Người trong vinh quang của sự phục sinh.

Trong các năm bị đầy thánh Ilario cũng viết cuốn ”Sách các Công Nghị” trong đó người lấy lại và chú giải các công thức tuyên xưng lòng tin và các tài liệu khác của các công nghị triệp tập tại Phương Đông vào giữa thế kỷ thứ IV. Tuy luôn giữ lập trường cứng rắn đối với các người theo bè phái Ario nhưng thánh Ilario có tinh thần hòa giải với những người chấp nhận tuyên xưng Chúa Con giống Chúa Cha trong bản thể, và người tìm đưa họ về lòng tin đích thực, theo đó có sự bình đẳng đích thật giữa Chúa Cha và Chúa Con trong thiên tính. Tinh thần hòa giải khiến thánh nhân tìm hiểu những người chưa đạt niềm tin đúng đắn, và với sự hiểu biết thần học mong giúp họ đạt niềm tin trọn vẹn vào thiên tính thật của Đức Giêsu Kitô.

Sau cùng vào năm 360-361 thánh Ilario có thể trở về quê hương và tái hoạt động mục vụ trong giáo đoàn của người, nhưng ảnh hưởng các giáo huấn của thánh nhân vượt ngoài ranh giới giáo phận rất xa. Công Nghị nhóm tại Paris năm đó đã lấy lại ngôn ngữ của Công Đồng Chung Nicea. Vài học giả xưa cho rằng chính sự mạnh mẽ và hiền dịu của thánh Ilario đã đưa tới kết qủa này. Đức Thánh Cha nhấn mạnh điểm này như sau:

Đó là đặc sủng của thánh nhân: biết hòa hợp sức mạnh của lòng tin với sự dịu hiền trong tương quan liên bản vị. Trong các năm cuối cùng thánh Ilairo còn viết các ”Khảo luận về Thánh Vịnh”, một bộ chú giải 58 thánh vịnh, giải thích theo nguyên tắc lấy Tân Ước làm điểm tham chiếu: mọi lời tiên tri cựu ước đều quy chiếu về mầu nhiệm của Chúa Kitô, việc nhập thể, cuộc khổ nạn, vương quốc, vinh quang và quyền năng của Người. Các Thánh vịnh diễn tả mầu nhiệm Chúa Kitô và Thân Mình Người là Giáo Hội. Thánh Ilario cũng gặp thánh Martino nhiều lần. Thánh Martino, Giám Mục tương lai thành Tours, đã thành lập một tu viện gần Poitiers ngày nay vẫn còn. Thánh Ilario qua đời năm 367 và được mừng kính ngày 13 tháng giêng. Năm 1851 chân phước Giáo Hoàng Pio IX tuyên bố người là Tiến Sĩ Giáo Hội.

Giáo lý và suy tư thần học của thánh Ilario khởi sự từ lòng tin rửa tội theo lệnh truyền của Chúa Giêsu: ”Nhân danh Cha và Con và Thánh Thần”, nghĩa là trong sự tuyên xưng Tác Giả, Con duy nhất và Ơn thánh. Chỉ có một Tác Giả của mọi loài mọi vật, vì chỉ có một Thiên Chúa Cha duy nhất, từ đó phát xuất mọi sự. Chỉ có một Chúa duy nhất của chúng ta là Đức Giêsu Kitô, qua Người mọi sự được tạo thành (1 Cr 8,6) và chỉ có một Thần Khí duy nhất (Ep 4,4), là ơn ban cho mọi người... (De Trinitate 2,1)... Thiên Chúa Cha là tất cả tình yêu có khả năng thông truyền trọn vẹn thiên tính của mình cho Chúa Con. ”Thiên Chúa không biết là gì khác, nếu không phải là tình yêu, không biết là gì khác nếu không là Cha. Và ai yêu thương thì không ghen tương và ai là Cha thì là Cha trong sự hoàn toàn. Tên gọi này không chấp nhận các giàn xếp, như thể Thiên Chúa là Cha trong một vài khía cạnh và không là Cha trong vài khía cạnh khác” (ivi 9,61).

Chính vì thế Chúa Con hoàn toàn là Thiên Chúa không có thiếu sót hay giảm thiểu nào: ”Đấng đến từ vị toàn thiện, thì toàn thiện, vì ai có tất cả, đã cho người tất cả” (ivi 2,8). Nhân loại chỉ tìm thấy ơn cứu rỗi nơi Đức Kitô Con Thiên Chúa và Con của loài người. Khi chấp nhận nhân tính Người đã kết hiệp con người với mình, ”người đã trở thành xác phàm của tất cả chúng ta” (Tractatus Psalmos 54,9), ”người đã chấp nhận nơi mình bản tính của mọi xác phàm” và nhờ đó trở thành cây nho thật, có rễ và mọi cành nơi mình” (ivi 51,16). Chính vì thế nên con đường dẫn đưa tới Chúa Kitô được rộng mở cho mọi người, vì Người đã kéo tất cả mọi người vào trong nhân tính của Người, cả khi luôn luôn cần sự hoán cải cá nhân.

Sự trung thành với Thiên Chúa là một ơn, vì vào cuối tác phẩm De Trinitate, thánh Ilario xin Chúa cho người luôn trung thành với lòng tin của bí tích rửa tội. Thế là suy tư biến thành lời cầu nguyện và lời cầu nguyện trở thành suy tư.

Buổi tiếp kiến đã kết thúc với Kinh Lậy Cha và phép lành Tòa Thánh Đức Thánh Cha ban cho mọi người.

Linh Tiến Khải