Chrześcijańska misja i islamska da‘wa. Czy wypływające z uniwersalnego charakteru
obu religii nakazy misyjne dadzą się pogodzić?
W typologii religii
chrześcijaństwo, islam i buddyzm należą do religii uniwersalnych, których istotą jest
misjonowanie. W tradycji muzułmańskiej działalność misyjną określa się terminem da‘wa.
Jest to jednak pojęcie wieloznaczne. Jego forma czasownikowa oznacza przede wszystkim:
„zapraszać” i „wzywać”, natomiast rzeczownikowa – odpowiednio „zaproszenie” i „wezwanie”.
W Koranie wyraz da‘wa odnosi się do szeroko pojętego „wezwania”, a leksykalny zakres
znaczeniowy obu form (czasownikowej i rzeczownikowej) obejmuje w tradycji muzułmańskiej
także ich pochodne związane z modlitwą, prośbą, apelem, powołaniem, agitacją, propagandą
i działalnością misyjną.
Porównując chrześcijańską misję i islamską da‘wę,
uderza zbieżność podstawowych elementów i podobieństwo funkcjonowania niektórych mechanizmów.
Oba pojęcia pojawiły się w okresie nowożytnym. W znaczeniu systematycznego głoszenia
Ewangelii oraz formowania struktur eklezjalnych misja ma niespełna trzystuletnią tradycję.
Historia da‘wy, która była odpowiedzią na chrześcijańską działalność misyjną, jest
jeszcze krótsza. Oba zjawiska odnoszą się jednak do rzeczywistości, które towarzyszą
obu tradycjom religijnym od samego ich początku.
Na uzasadnienie zarówno misji,
jak i da‘wy używa się argumentów egzegetycznych i przesłanek teologicznych. Podstawy
obu zjawisk chrześcijanie i muzułmanie znajdują w świętych księgach. Koran i Biblia
zawierają fragmenty, które uprawomocniają chrześcijan i muzułmanów do podejmowania
działalności misyjnej. Fragmentów, które wprost nakazują misyjne zaangażowanie, jest
w obu księgach niewiele. Dlatego uzasadnieniu egzegetycznemu towarzyszy również teologiczne.
Zarówno misja, jak i da‘wa mają swoje źródło w Bogu. Misja jest głoszeniem Ewangelii
o Królestwie Bożym. Dzieła tego dokonuje – będący z natury misyjny – Kościół, który
jest narzędziem w ręku misjonującego Boga. Da‘wa jest natomiast przypominaniem człowiekowi
o jego religijnej naturze oraz wierze w jednego i jedynego Boga.
Misja dla
chrześcijan i da‘wa dla muzułmanów stanowią istotny obowiązek religijny. Obie są wewnętrznym
imperatywem mobilizującym wierzących do głoszenia prawdy o Bogu w otaczającym ich
świecie. Wyraża się ono w aktualizowaniu tj. dawaniu świadectwa o otrzymanym od Boga
objawieniu. W chrześcijaństwie jest nim Słowo, które stało się Ciałem w Jezusie Chrystusie,
w islamie natomiast Słowo, które przyjęło formę świętej Księgi, Koranu. Zaproszenie
skierowane jest w obu religiach najpierw do konkretnego człowieka. Odpowiedź wierzącego
nie prowadzi go do odizolowania się z tego świata, ale do spotkania z drugim człowiekiem
we wspólnocie ludzi wierzących. W chrześcijaństwie jest nim Kościół, zaś w islamie
umma. Obie wspólnoty są wsparciem i pomocą w realizacji otrzymanego zaproszenia. Opuszczenie
Kościoła lub ummy stanowi nie tylko wyzwanie wobec wspólnoty i jej członków, ale jest
przewinieniem wobec Boga. Zróżnicowane są reakcje na opuszczenie wspólnoty. W chrześcijaństwie
wskazuje się na sumienie jako ostateczne kryterium podejmowanej decyzji. W islamie
jest nim prawo muzułmańskie, które za przejście na inną niż islam religię przewiduje
karę śmierci.
W misyjnej działalności chrześcijan i muzułmanów mamy do czynienia
z dynamicznym zwróceniem się w stronę drugiego człowieka w celu przekazania mu przesłania.
Różnica polega jednak na „kierunku”, w którym następuje owo zwrócenie. Misja oznacza
posłanie, co zakłada wyjście „ku drugiemu”. Da‘wa natomiast jest zaproszeniem i wezwaniem
do „powrotu do” konkretnej rzeczywistości obcowania z Bogiem. Różnica polega także
na sposobie urzeczywistniania misji i da‘wy. W islamie zawsze aktualne jest pojęcie
dżihadu, który stanowi ważny element da‘wy. Niezależnie od faktu, że dżihad tylko
w części odnosi się do walki zbrojnej, a nade wszystko chodzi w nim o walkę ze złem,
to jednak teoretycznie pozostaje integralnym składnikiem da‘wy i nadaje jej charakter
„agresywności”.
Na uwagę zasługuje fakt, że islamska da‘wa stopniowo przejmuje
niektóre formy chrześcijańskiej misji. Przykładem są instytucje wychowawczo-edukacyjne,
ośrodki zdrowia i inne formy pomocy charytatywnej. Na wzór istniejących w chrześcijaństwie
instytucji i organizacji powołano ich muzułmańskie „odpowiedniki” np. Światowa Rada
Meczetów i Organizacja Propagowania Koranu powstały w odpowiedzi na założenie Światowej
Rady Kościołów i Towarzystw Biblijnych. Chrześcijańska refleksja nad misją – w formie
odrębnej dyscypliny naukowej, jaką jest misjologia – nie znajduje jeszcze odpowiednika
w myśli muzułmańskiej. Jej istnienie na pewno pozwoliłoby na systematyczne i krytyczne
określenie współczesnej da‘wy, stwarzając platformę kontaktów z przedstawicielami
„misyjnych” dyscyplin istniejących w innych religiach.
Jak ukształtuje się
przyszłość chrześcijańskiej misji i muzułmańskiej da‘wy? Odpowiedź zależy od rozwoju
myśli teologicznej w obu tradycjach i sposobu wzajemnego postrzegania siebie, jaki
wypracują odpowiedzialni za obie wspólnoty przywódcy religijni. W tym kontekście ogromnie
ważne wydają się słowa, które Jan Paweł II w maju 2001 r. skierował do muzułmanów
w Wielkim Meczecie Umajjadów w Damaszku. Ojciec Święty zaapelował wtedy, „aby muzułmańscy
i chrześcijańscy zwierzchnicy religijni i nauczyciele przedstawiali nasze dwie wielkie
społeczności religijne jako wspólnoty w pełnym szacunku dialogu, a nigdy jako wspólnoty
w konflikcie [...], aby młodzi uczyli się dróg poszanowania i porozumienia i aby nie
nadużywali religii dla szerzenia lub uzasadniania nienawiści i przemocy”.
Jeśli
misja i da‘wa będą realizowane zgodnie z tymi zaleceniami, obie formy przyczynią się
nie tylko do urzeczywistnienia pokoju, który stanowi integralny element przesłania
obu religii, ale będą także jego gwarantem.