Zbulohet një kishë e vitit 1000 në Derven. Flet at Santuçi, jezuit
(05.06.07 RV)Që krishterimi në
Shqipëri i ka rrënjët në fillimet e historisë së tij, pak a shumë dihet. Shpesh, studiuesit
kërkojnë prova që aktualisht zbulohen nga arkeologjia, e cila nxjerr në dritë historinë
e shkuar e të lashtë të këtyre trojeve. Por në Shqipërinë e varfër, edhe kjo mundësi
shfrytëzohet me pikatore, për shkak të mungesës së fondeve për gërmimet arkeologjike. Kohët
e fundit në Derven të Krujës është zbuluar një kishë e lashtë e krishterë, e cila
daton ndoshta para vitit 1000. Është zbuluar jo nga ndonjë ekip i Monumenteve të Kulturës,
por nga punëtorët e krahut të një meshtari italian jezuit, i cili kishte ndërmend
të ngrinte aty një kishë të re për popullsinë e zonës. Quhet at Ernesto Santuçi dhe
ndodhet në Shqipëri që prej 15 vjetësh. Ja historia e këtij zbulimi, treguar prej
tij në mikrofonin tonë: Patëm filluar të gërmonim themelet për kishën time të
nëntë në fshatin e Dervenit afër Krujës, e cila do t’i kushtohet shenjtit napoletan
Jozef Moskatit, shenjtit mjek. Ndërsa gërmonim dolën disa mure. U ndalëm dhe lajmëruam
menjëherë përgjegjësit e Monumenteve të Kulturës në Tiranë, që erdhën dhe vërtetuan
se muret janë të një kishe përreth vitit 1000, e cila është përmbytur dhe ka mbetur
nën baltën e shumë shekujve. Pak a shumë, si shtëpitë e Pompeit në Itali. Me sponsorizimin
e Bankës Italo-shqiptare, vazhduam gërmimet e dolën në dritë gjëra shumë interesante:
muret, absida, tulla të bëra vetë, të cilat madje duket se janë të kohës bizantine,
pra para vitit 1000. Sensacional ka qenë zbulimi i disa pikturave të mrekullueshme
në absidë, të cilat janë pa kokë, sepse kupola ka rënë. Është një Krisht Pantokrator
me shën Pjetrin nga njëra anë e shën Palin nga ana tjetër. Shën Pjetri dallohet nga
çelësat që ka në dorë. Nga njëra anë ka edhe dy figura të tjera, që sipas ekspertëve,
duhet të jenë shën Gjon Pagëzuesi e Zoja. Më pas gjatë gërmimeve, gjetëm
një portë të mbyllur me mur, në të cilën ishte hapur një kamare ku ishte një pikturë
e mrekullueshme e Lajmërimit të Zojës së Bekuar. Cila është rëndësia e këtij
zbulimi për krishterimin? Pikërisht tani kur po flitet për rrënjët e Evropës,
vihet në dukje se Shqipëria i ka rrënjët e saj te krishterimi. Sfidoj këdo, që të
gërmojë në të gjithë Shqipërinë e të gjejë një xhami nën tokë. Nuk ekzistojnë! Populli
shqiptar ka qenë i krishterë e po kthehet tani në katolicizëm. Ky për mua, është një
gëzim i madh, një ngushëllim .. Si kanë reaguar Kisha katolike lokale dhe
autoritetet e vendit, para këtij zbulimi? Ka ardhur për vizitë kryeipeshkvi
i Tiranës, i cili i ka parë gërmimet. Vetëm se autoritetet civile shqiptare e kanë
nënvlerësuar këtë zbulim, flasin për mungesë fondesh, prandaj aktualisht punimet janë
ndërprerë, ndoshta do të rifillojnë në tetor… thonë. Mua vetë më është dashur t’i
mbuloj me qese plastmasi këto zbulime e të rrethoj vendin me rrjetë teli për të mos
lejuar që njerëzit të hyjnë brenda. …edhe ata që luten, sepse mjafton ndezja e një
qiriu që të shkatërrohet çdo gjë. Po njerëzit si kanë reaguar? Me një
rizgjim të fesë në banorët e fshatit. Njerëzit vijnë, ndezin një qiri, lënë oferta,
por sidomos shihet një rizgjim i fesë. Në këtë zonë, ekziston aktualisht kisha e vjetër,
gjithashtu kemi një kishë të vogël të re që e kemi ndërtuar me dru e plastmas, sa
për të mos e thënë meshën jashtë e, pastaj, janë themelet e kësaj kishe të re, muret
e së cilës do të fillojmë t’i ndërtojmë pas 10-15 ditësh, sapo burokracia të na japë
lejet. Ç’rëndësi ka për krishterimin në Shqipëri, zbulimi që është bërë
në Derven? Fatkeqësisht unë nuk jam shqiptar. Nuk e njoh gjuhën, prandaj
nuk mund të shfrytëzoj biblioteka, libra e dokumenta që flasin për këtë zonë, e cila
është shumë e lashtë. Shumë afër Dervenit, menjëherë pas Mallkuqit, ekzistojnë rrënojat
e një Bazilike të shekullit IV-V. Janë krejtësisht të braktisura, të shtijnë frikën
me barin një metërsh që i rrethon, por është e qartë se kjo është një zonë ku krishterimi
ishte i zhvilluar. Gjatë gërmimeve kemi gjetur monedha turke të vitit 700,
monedha ari e në dyshemenë e kishës kemi gjetur dy skelete, njëri prej të cilëve afër
kokrrave të një rruzareje të prishur tashmë. Siç duket, kanë qenë viktima të përmbytjes
së atëhershme, por kanë qëndruar deri në fund me rruzaren në dorë. Janë gjëra që të
bëjnë të mendosh, të fusin drithmat.