Religijne obowiązki muzułmanina. Czym wyznawcy islamu zaskakują niemuzułmanina?
Podstawę
kultu muzułmańskiego stanowi pięć obowiązków (farida) nazywanych przez wyznawców islamu
„filarami” (arakan). Należą do nich: wyznanie wiary, modlitwa, post, jałmużna i pielgrzymka.
Każdy muzułmanin zobowiązany jest do ich przyjęcia oraz sumiennego przestrzegania
i wypełniania. Rytualne obowiązki są szczegółowo opisane w prawie muzułmańskim. Dodatkowych
wyjaśnień i opracowań dostarczają szkoły prawne. Warunkiem rytualnej ważności każdego
obowiązku jest tzw. intencja (nijja). Muzułmanin powinien uzmysłowić sobie lub wypowiedzieć
zamiar świadomego przystępowania do religijnego obowiązku.
Najważniejszy filar
to wyznanie wiary (szahada), które składa się z dwóch krótkich części. Pierwsza dotyczy
wiary w jednego i jedynego Boga, natomiast wygłaszając drugą, muzułmanin uznaje posłannictwo
Mahometa. La ilaha ill’Allahu wa Muhammadun rasulu Llahi. „Nie ma bóstwa oprócz Boga,
a Mahomet jest wysłannikiem Boga”. Tak sformułowane wyznanie wiary stanowi centrum
islamu i kształtuje postawę muzułmanów (na temat szahady zob. Wobec islamu XVI).
W
islamie wyróżnia się dwa rodzaje modlitwy: rytualną (salat) i prywatną (dua). Modlitwa
rytualna to ściśle określony zespół gestów i słów. Wskazane przez Mahometa pięciokrotne
modlitwy odmawia się w następujących porach dnia: między świtem a porankiem (salat
al-fadżr lub salat as-subh), w południe (salat az-zuhr), po południu (salat al-asr),
po zachodzie słońca (salat al-maghrib) oraz nocą (salat al-isza’). Czas modlitwy w
ciągu doby wyznaczony jest przez kalendarz księżycowy. Do wykonania rytualnych modlitw
zobowiązany jest każdy dorosły muzułmanin (zarówno kobiety, jak i mężczyźni). Zachęca
się, żeby na modlitwy zabierać również dzieci, które ukończyły siódmy rok życia. Z
obowiązku zwolnieni są chorzy, upośledzeni oraz starcy. Podróżujący mogą odmówić modlitwę
w formie skróconej.
Warunkiem ważnej modlitwy jest czystość rytualna, którą
muzułmanie osiągają przez dwa rodzaje ablucji: częściowe obmycie ciała (wudu) lub
całkowitą kąpiel (ghusl). Szczegółowe informacje dotyczące czasu i sposobów dokonywania
tych czynności zawierają przepisy prawne, opracowane na podstawie przesłania koranicznego
(5,6; 4,43). Kolejnym istotnym elementem muzułmańskiej modlitwy rytualnej jest miejsce
jej odmawiania. Muzułmańską świątynią jest meczet, ale muzułmanin może się modlić
niemalże w każdym miejscu (z wyjątkiem cmentarzy i miejsc uznawanych za nieczyste:
toalety, wysypiska śmieci, etc.), jeśli wykorzysta do tego celu dywanik modlitewny.
Miejsca kultu nie można zanieczyszczać, dlatego wchodząc do meczetu lub zajmując miejsce
na dywaniku, należy zdjąć obuwie. W rytualnej modlitwie muzułmańskiej ważny jest kierunek
(kibla) zanoszonych modlitw. Wyznawcy islamu zobowiązani są do zwrócenia się w czasie
modlitwy w stronę Mekki. Piątkowym modlitwom wspólnotowym przewodzi imam, który wygłasza
także kazanie. W tym kontekście warto zapamiętać, że imam nie jest odpowiednikiem
chrześcijańskiego kapłana, a piątek nie ma charakteru dnia wolnego na wzór „chrześcijańskiej
niedzieli”.
Trzecim religijnym obowiązkiem w islamie jest post (saum). Związany
jest on przede wszystkim z ramadanem, czyli dziewiątym miesiącem księżycowego kalendarza
muzułmańskiego. Ze względu na to, że dni kalendarza lunarnego są krótsze niż w kalendarzu
solarnym, ramadan przypada na różne okresy roku. Post w ramadanie jest pamiątką objawienia
Koranu i rozpoczęcia misji Mahometa. Nakaz postu i podstawa przepisów regulujących
jego przebieg znajdują się w drugiej surze Koranu (2, 183-185.187). W ramadanie muzułmanie
zobowiązani są do przestrzegania ścisłego postu od wschodu do zachodu słońca. W praktyce
oznacza to wstrzymywanie się od spożywania pokarmów, picia, palenia papierosów i odbywania
stosunków seksualnych. Każdy dzień postu, po zachodzie słońca, kończy uroczysta i
obfita wieczerza. Od przestrzegania postu zwolnione są dzieci i kobiety w ciąży oraz
uczestnicy podróży i żołnierze w czasie wojny. Post rozumiany jest jako oczyszczenie
z grzechów i przewinień popełnionych w ciągu roku oraz jako wyraz solidarności z ubogimi.
Istnieje możliwość przesunięcia postu, ale należy go koniecznie nadrobić w innym terminie.
Na zakończenie ramadanu muzułmanie obchodzą Id al-Fitr, czyli święto Zakończenia (dosłownie
„łamania”) Postu, które należy do największych uroczystości muzułmańskich.
Kolejnym
religijnym obowiązkiem muzułmanina jest jałmużna. W islamie istnieją dwa jej rodzaje.
Pierwszy, tzw. zakat jest jałmużną obowiązkową, formą podatku, który każdy mający
stałe dochody muzułmanin zobowiązany jest oddać na rzecz gminy muzułmańskiej. Wysokość
podatku oraz forma jego poboru określone są przepisami prawa muzułmańskiego. Generalnie
wynosi on 1/10 darów natury lub 2,5 proc. dochodów. W tradycji islamskiej płacenie
zakat jest z jednej strony aktem wdzięczności Bogu za otrzymane dary, z drugiej zaś
jest wyrazem wzmocnienia przynależności do wspólnoty muzułmańskiej i odpowiedzialności
za nią. Zakat symbolizuje również wyrzeczenie się dóbr tego świata. Drugim rodzajem
jałmużny jest sadaka, czyli dobrowolna ofiara składana na biednych w jakimkolwiek
czasie.
Piątym i ostatnim obowiązkiem islamu jest pielgrzymka (hadżdż) do
Mekki. Każdy muzułmanin powinien ją odbyć przynajmniej raz w życiu – pod warunkiem,
że pozwala mu na to sytuacja finansowa. Hadżdż należy odbyć według ściśle określonego
rytuału w przepisanych prawem dniach od 7 do 13 ostatniego – dwunastego – miesiąca
roku muzułmańskiego (zu al-hidżdża). Punktem centralnym pielgrzymki jest Kaaba, prostopadłościenna
budowla znajdująca się na dziedzińcu Świętego Meczetu w Mekce. W jej wschodnim rogu
wbudowany jest tzw. czarny kamień, który Abraham miał otrzymać od Boga na znak zawartego
przymierza, którego spadkobiercami mieli stać się muzułmanie. Podobnie jak w przypadku
modlitwy, również uczestnictwo w pielgrzymce wymaga rytualnej czystości, którą symbolizuje
biała szata pielgrzyma (ihram). Podczas pielgrzymki obowiązuje m.in. zakaz noszenia
biżuterii i używania perfum. Te i inne środki mają być wyrazem jedności i równości
wszystkich muzułmanów przed Bogiem. Na ostatni dzień przypada najważniejsze święto
muzułmańskie, znane jako Id al-Adha, czyli święto Ofiar. Oprócz hadżdż, czyli pielgrzymki
większej, istnieje w islamie także pielgrzymka mniejsza, tzw. umara, którą można odbyć
w każdym czasie jako wyraz szczególnej pobożności.
Omówione religijne obowiązki
islamu stanowią podstawę muzułmańskiej tożsamości. Wyróżniają muzułmanów wśród wyznawców
innych religii. Filary te wymagają od muzułmanów oddania i poświęcenia, wysiłku, czasu
i środków finansowych. Muzułmanie wierzą, że wypełnienie tych zobowiązań gwarantuje
Bożą obecność w ich życiu oraz przypomina ich współwyznawcom, że – mimo istniejących
różnic i podziałów – wszyscy należą do tej samej wspólnoty wierzących.