Eschatologia islamska. Czy niebo muzułmańskie jest aż tak egzotyczne?
Eschatologia
jako dział teologii, zajmujący się ostatecznymi sprawami człowieka i świata, a więc
sensem śmierci, istotą życia przyszłego i sądem ostatecznym jest w islamie bardzo
rozbudowana.
Życie po śmierci stanowiło – obok jedności i jedyności Boga –
główny temat przepowiadania Mahometa, dlatego tematyka sądu i zmartwychwstania bardzo
często pojawia się na kartach Koranu. Święta Księga islamu szczegółowo opisuje przyszłe
losy zbawionych i potępionych. W barwnych obrazach ukazane są radości życia w raju
i męczarnie piekła. Również hadisy zawierają liczne opowieści o końcu świata i przyszłych
losach człowieka. W Dniu Sądu Ostatecznego, który nastąpi w czasie znanym tylko Bogu,
wszyscy ludzie, którzy od początku świata żyli na ziemi, zmartwychwstaną i zostaną
powołani przed Jego oblicze. Wszechmogący zadecyduje o nagrodzie lub karze na podstawie
czynów człowieka. W celu sprawiedliwego osądzenia Bóg będzie miał do dyspozycji kilka
elementów: księgi, w których zapisane są czyny ludzkie; wagę, na której te czyny zostaną
zważone; oraz most, który z miejsca sądu – ponad piekłem – prowadzić będzie do bram
nieba (37,23). Na sądzie wystąpią również prorocy jako świadkowie tych narodów, do
których zostali posłani. Zgodnie z tradycją, Mahomet będzie miał prawo wstawić się
za muzułmanami, aby wyprosić im drogę do raju. Wizja życia pozagrobowego zawarta w
Koranie ma charakter duchowy i cielesny. Dusza i ciało połączą się na nowo.
Niebo
jest stanem wiecznego szczęścia. Oprócz niekończących się przyjemności zmysłowych,
istotą raju jest przede wszystkim uczestnictwo w Bożej chwale. Powołani do wiecznej
szczęśliwości otrzymają za nienaganną wiarę i dobre życie wszystko, czego zapragną.
Doświadczą tego w miejscu nazwanym „ogrodem rajów” (18,107), „ogrodem rozkoszy” (31,8;
22,56) i „ogrodem Edenu” (16,31) (39,34). Liczba tych ogrodów jest zróżnicowana, z
zależności od źródła. W Koranie (55,46 i 55,62) jest mowa o „dwóch ogrodach”, względnie
„dwóch podwójnych ogrodach”. Hadisy natomiast wymieniają ich siedem, a nawet osiem.
Niejasny przekaz w sprawie liczby ogrodów jest powodem wielu interpretacji na temat
jakości i organizacji nieba. Koraniczne opisy raju zwracają uwagę na olbrzymią przestrzeń,
która jest do dyspozycji zbawionych. Ogrody są niczym sady i winnice, w których zorganizowane
jest życie mieszkańców. W srebrnych naczyniach, dzbanach i do pełna wypełnionych kielichach
podane zostanie im wino, ów trunek, który za życia na ziemi był zakazany (5,90). Mieszkańcy
raju będą nosili cenne szaty i bransolety ze złota (18,31) oraz srebro i perły. Odpoczywać
będą na ozłoconych, zdobionych brokatem dywanach, fotelach i wygodnych łożach (88,13;
56,15; 18,31). Czas umilą im hurysy oraz posługujący piękni młodzieńcy. W przeciwieństwie
do zachodnich interpretatorów, większość komentatorów muzułmańskich rozumie rajskie
dziewice i młodzieńców w kategoriach oczyszczonych dusz. W niebie przebywać będą również
aniołowie, którzy głosząc nieustannie Bożą chwałę, otaczają Jego tron.
Ważniejsze
od użycia zmysłowego będzie jednak przypodobanie się Bogu i możliwość ujrzenia Jego
oblicza (75,22-23). Muzułmańskie szkoły teologiczne nie są jednak zgodne, w jaki sposób
należy tę ewentualność interpretować. Mutazylici – wskazując na wers 6,103 – powątpiewają
w istnienie takiej możliwości. Aszaryci natomiast – powołując się na wers 9,72 – uważają
to za najwyższy stan szczęśliwości. Oglądanie Boga „twarzą w Twarz” nastąpi jednak
tylko w tych momentach, które Bóg sam wybierze, i będzie dane temu, komu Bóg na to
zezwoli.
Mieszkańcy raju będą mieli poczucie pokoju i bezpieczeństwa, ponieważ
będą wolni od grzechu i nie zaznają nigdy śmierci. Nie będzie między nimi sporów i
waśni, kłótni ani zawiści, ponieważ każdy otrzyma wszystko w obfitości. Opis niebiańskiej
szczęśliwości w Koranie jest pełen radości życia. Podkreśla się piękno stworzenia
i korzystanie z jego dobrodziejstw w granicach, które wyznaczył Bóg (98,7-8). Tak
przedstawione niebo przekonuje i mobilizuje muzułmanów do podejmowaniu wysiłków przestrzegania
prawa i życia według nakazów wiary, by dojść do idealnego miejsca spoczynku.
O
ile według Koranu warunkiem dostania się do nieba jest wiara i dobre uczynki, Tradycja
podkreśla przede wszystkim wiarę. Ci spośród muzułmanów, którzy nie prowadzili życia
zgodnego z przepisami prawa, mają szansę dostać się do nieba po odbyciu kary w araf,
który jest odpowiednikiem chrześcijańskiego czyśćca. Piekło natomiast jest miejscem
cierpienia, bólu i męczarni. Jeśli chodzi o czas trwania piekła i nieba, to Koran
zapewnia, że niebo będzie trwało wiecznie, natomiast w przypadku piekła nie jest to
takie oczywiste.
Intensywność, z jaką Mahomet przestawiał głoszone przez siebie
prawdy o końcu świata, sądzie i życiu po śmierci, należy tłumaczyć m.in. tym, że tematy
eschatologiczne były Arabom, żyjącym w czasie powstawania islamu, obce i zostały przez
nich odrzucone. Pod uwagę należy brać również fakt, że forma i żywe obrazy ukazywania
przyszłych wydarzeń mają związek z kontekstem ich powstania i horyzontem ówczesnego
myślenia. W barwnej mozaice eschatologii islamu, w jej formie i interpretacji, żywe
są elementy różnych tradycji przedislamskich: arabskiej, perskiej i judeo-chrześcijańskiej.
W perspektywie życia pozagrobowego uczeni muzułmańscy podkreślają znaczenie
moralnej odpowiedzialności człowieka za swoje czyny. Wskazują na bezpośredni związek
ludzkiego życia ze sprawiedliwością Boga, ale nie podejmują się szczegółowego opisu
przyszłego życia. Natomiast związani z muzułmańskimi środowiskami fundamentalistycznymi
współcześni egzegeci oraz przywódcy religijni skłaniają się do dosłownego, literalnego
rozumienia życia po śmierci. Ogólnie uważa się jednak, że wszystkie wyobrażenia o
niebie i piekle są niedoskonałe, ponieważ przyszły świat jest poza możliwością ludzkiej
percepcji i wyobraźni.