У сёняшняй нашай гутарке мы раскажам аб самых старажытных хрысціянскіх сведчаннях,
якія больш за ўсё былі знойдзены ў знакамітых рымскіх катакомбах. Аб гэтых сведчаннях
Папа Ян Павел ІІ казаў, што яны з’яўляюцца падмуркам святасці Рымскай Каталіцкай Царквы. Старажытныя
хрысціянскія скульптары і разьбяры выяўлялі на каштоўных камянях Царкву Хрыстову ў
выглядзе марскога карабля, што стаіць на спіне плывучай рыбы. Пад выявай рыбы меўся
на ўвазе Хрыстос, заснавальнік Царквы. Супольнасць, у якую новапасвечаны ўступаў праз
патаемства хросту, мела назву “царква” (ад грэцкага слова “ekklesia”
– збор пасвечаных). Хаця кожная з іх у той час мела свае асаблівасці, усе яны былі
Царквою Божай. Першыя хрысціяне выяўлялі таксама Еўхарыстыю і пад выглядам хлеба і
рыбы, і ў выглядзе малака ў пасудзіне, або на алтары, або ў руцэ Добрага Пастыра,
або на спіне ягняці. У рымскай пахавальніцы Люцыны на сцяне, насупраць рыбы, што трымае
на спіне кошык з хлебам і віном ёсць такі малюнак. Збан з малаком стаіць на простым
каменным алтары, паміж двума рыбакамі. Маецца на ўвазе, што гэтыя рыбакі ёсць вернікі
ў Хрыста, а малако і ёсць сам Хрыстос, які пітае іх сабою. Такі ж самы збан з малаком
у суседнім пакоі пахавальніцы бачны ў правай руцэ Добрага Пастыра, які нясе на плячах
сваіх ягня. Яшчэ ў адной катакомбе, а менавіта ў магільным склепе Даміцылы на сцяне
намаляванае ягня з прывязаным да яго посахам Добрага Пастыра, на тым посахе вісіць
жбанок з малаком. А ў пахавальніцы Святых Пятра і Марцэліна такая пасудзіна намалявана
на спіне ягняці і абкружана німбам у знак святасці патаемства. Усе гэтыя выявы вельмі
старажытныя і могуць датавацца ІІ-м ІІІ-м стагоддзем. Яны разумна былі прыдуманы яшчэ
тады, калі хрысціянам трэба было хаваць сваё прычашчэнне Целам і Крывёю Хрыста ад
язычнікаў, якія выдумлялі і пускалі чуткі аб тым, што паслядоўнікі Хрыста ядзяць цела
і пьюць кроў сваіх дзяцей. Нават у старажытнейшых казаннях і хрысціянскіх кнігах прычашчэнне
называлі піццём малака. У апісанні мучаніцтва Святой Перпетуі, напісаным ў ІІІ-м
стагоддзі, гаворыцца, што яна, седзячы ў цямніцы, мела частыя бàчанні, і пад час аднаго
з іх убачыла Добрага Пастыра так, што Ён падаіўшы сваіх авечак і, напоўніўшы адну
пасудзіну іхнім малаком, прычасціў яе ім. «Яна прыняла гэта прычасце, склаўшы рукі
на грудзях і сказала: Амэн, – і ўвесь народ паўтарыў за ёй: Амэн». Гэтае слова
прамаўлялі пасля прыняцця сакрамэнтаў Цела і Крыві Хрыста. Такім чынам у паданні аб
прычашчэнні Святой Перпетуі малаком з рук Добрага Пастыра мелася на ўвазе еўхарыстычнае
прычашчэнне, аб якім яна чула ад прапаведнікаў, што яно пітае і само дае жыццё так,
як малако пітае дзіцятка.
Блаславёны Аўгусцін – біскуп Іпанійскі,
вельмі добра растлумачыў еўхарыстычны сэнс малака. Вось яго словы: «Гасподзь наш
Ісус Хрыстос захацеў, каб ратавалі нас Яго цела і кроў. Але як смяротнаму чалавеку
падыйсці да гэтай ежы? Трэба было ёй зрабіцца малаком і так увайсці ўнутр нас – дзіцятак.
Але як цела можа ператварыцца ў малако? Так жа, як гэта адбываецца ў маладзіцы. Тое
што есць яна, тым самым пітаецца і дзіцятка яе; але так як дзіцятка яшчэ не можа есці
хлеба, то маці яго ператварае хлеб у сваё цела і ў сваё малако, якім і корміць дзіцятка,
як сваім целам». Прачытаўшы гэтае навучанне Аўгусціна, разумееш, які сэнс надавалі
першыя хрысціяне пасудзіне з малаком, што былі намаляваны на сценах іх пахавальніц. Адметна,
што ў старажытнейшых пахавальніцах, да дней імператара Канстанціна Вялікага і нават
да ІV-га стагоддзя, не відаць выявы крыжа з укрыжаваным на ім Ісусам Хрыстом. Знаходзяцца
толькі манаграмы, якія нагадваюць Яго імя і крыжовую смерць. На тое былі свае прычыны.
Тады крыж Хрыста для юдэяў быў спакусай, а для элінаў – шаленствам. Гэта ведалі першыя
хрысціянскія біскупы, ведалі ад гісторыка Светонія, як рымскі імператар Каракàлла,
будучы яшчэ хлопчыкам, загадаў укрыжаваць аднаго са сваіх сяброў за тое, што той быў
хрысціянінам. Ведалі, а магчыма і бачылі ганебнае ўкрыжаванне з аслінай галавой, нацарапанае
на сцяне аднаго імператарскага палаца ў насмешку над хрысціянамі. Ведалі ўсё гэта,
і шкадуючы неакрэплую веру паслядоўнікаў сваіх з юдэяў і язычнікаў, не дазвалялі хрысціянскім
жывапісцам выяўляць крыж і Укрыжаванага на ім, а пастанавілі пісаць на сценах і іконах,
выразаць на каменях крыжовыя манаграмы, або крыжы ў выглядзе якара, або грэцкай літары
Т. Нават імператар Канстанцін, стаўшы хрысціянінам, загадаў сваім салдатам выяўляць
на шчытах не поўны крыж, а перакрыжаваныя літары Х і Р – манаграма, складзеная з дзвух
першых літарах грэцкага слова Хрыстос. У 335-м годзе імператар Канстанцін і яго маці
Алена знайшлі Сапраўдны Крыж Хрыстовы, але пасля Канстанціна не хутка з’явіліся ў
касцёлах выявы поўнага крыжа з укрыжаваным Збавіцелем. Італьянскія хрысціяне пачалі
выяўляць яго аж у V-м стагоддзі, трохі раней за іх гэта рабілі афрыканскія хрысціяне.
На землях сучаснай Францыі – у VІ-м стагоддзі, а на Ўсходзе, напрыклад у Канстанцінопалі,
раней Х-га стагоддзя Укрыжаванне не выяўлялі. Негледзячы на тое, што ўсё больш і больш
людзей навярталіся ў Хрысціянства, патрабаваўся час, каб змяніць вобраз мышлення не
толькі ў грамадзтве, але перш за ўсё сярод вернікаў. Навука аб Уваскрэсенні Хрыста
і уваскрэсенні ўсіх хрысціянаў ўпершыню была выяўлена на мармуровых скрыжалях у многіх
рымскіх катакомбах. Хрыстос пакутваў, памёр і ўваскрэс. Уваскрэснуць і тыя хто вераць
у яго. А праз тыдзень, у гэты ж час, мы працягнем расказ аб культуры старажытных хрысціянаў.