Źródła islamu: Sunna Jaka jest różnica miedzy sunną a hadisami?
Drugim
ważnym źródłem islamu, które stanowi uzupełnienie nauk zawartych w Koranie, jest Sunna,
czyli Tradycja. W jej kontekście pojawiają się trzy podstawowe terminy: Sunna, hadis
i sira. Mimo iż łączy je osoba proroka Mahometa, a dokładnie przekaz informacji na
temat jego życia, istnieje między nimi zasadnicza różnica. Etymologicznie słowo sunna
(w pełnej transkrypcji – sunnat)znaczy po arabsku "droga”, „ścieżka",
a w kontekście islamu określa zbiór przekazanych opowieści o życiu Mahometa – przede
wszystkim jego wypowiedzi na zasadnicze problemy doktrynalne i etyczne w odniesieniu
do religii muzułmańskiej. Sunna zawiera relacje o: słowach proroka, jego czynach
oraz wskazania zachowań, na które zezwolił lub dopuścił. Sunna składa się z
hadisów, czyli "relacji”, „sprawozdań”, „opowieści” i „opowiadań” o wydarzeniach z
życia Proroka, o zachowaniu się Mahometa w określonych sytuacjach oraz wyrażonych
przez niego opiniach na temat wiary i właściwego postępowania muzułmanów. W ten sposób
hadis stał się nośnikiem Sunny. Sira oznacza natomiast narracją o życiu proroka i
stanowi biografię Mahometa. Mimo iż tradycję Proroka uznają wszyscy muzułmanie, to
jednak różnią się sposobem jej interpretacji. Szyici dołączają do sunny Mahometa tradycję
własnych imamów. Zawierająca ogromny materiał Sunna jest podstawą wiedzy religijnej
wyznawców islamu i źródłem prawa muzułmańskiego.
Znaczenie sunny w islamie
związane jest z przekonaniem muzułmanów o wyjątkowości proroka Mahometa, który inspirowany
boskim natchnieniem stał się niekwestionowanym wzorem do naśladowania. Przekonanie
to ma swoje podstawy w Koranie: „Ktokolwiek słucha Posłańca, słucha Boga” (S. 4,80).
Wskazując na wielość przyczyn powstania Sunny, dwie uważane są za najważniejsze: zamknięcie
objawienia na Koranie i ostateczność proroctwa na Mahomecie.
W IX w. liczba
zbiorów sięgała wielu tysięcy opowiadań dotyczących życia Mahometa. W obieg weszły
hadisy, które nie zawierały autentycznych myśli proroka na temat prawa lub doktryny.
Dochodziło do tego, że poszczególne partie religijne i polityczne tworzyły na własny
użytek powiedzenia Proroka, które z upływem czasu stawały się coraz bardziej kategoryczne
i szczegółowe. W ten sposób tradycja została wprost zalana fałszerstwami bądź pod
pozorem wydawania i uzupełniania starych przekazów, bądź też – częściej – przez wprowadzanie
w obieg zwyczajnych zmyśleń. Dostrzeżenie zafałszowanych przekazów w tradycji prorockiej
doprowadziło do powstania nauki zajmującej się krytyczną oceną hadisów, która wypracowała
kryteria ich prawdziwości. Odrzucono hadisy sprzeczne z przesłaniem Koranu. Następnie
określono dwa podstawowe elementy, tzw. podporę lub łańcuch przekazu (isnad)
i treść przekazu (matn), czyli konkretną relację dotyczącą wydarzenia z życia
Proroka. Każdy hadis musiał być poprzedzony ciągiem autorytetów (sanad) sięgających
wstecz do oryginalnego narratora-źródła hadisu. Struktura hadisu przedstawiała się
następująco: „Powiedział mi A, powołując się na B, któremu powiedział C, który słyszał
od D, że prorok Mahomet powiedział: (tu następuje cytat)”. Po dokonaniu zewnętrznego
(narratorów) i wewnętrznego (treść) „oczyszczenia” tradycji ustalono stopnie ich autentyczności.
Wyróżniono następujące kategorie: 1) sahih – autentyczne, czyli „zdrowe”; 2)
hasan – dobre lub poprawne (z dozą wątpliwości) oraz 3) da‘if – słabe
(budzące zastrzeżenia). Autentyczne hadisy były obłożone warunkami w stosunku do narratora
i samej treści. Narrator powinien: oznaczać się głęboką wiarą i nienagannym postępowaniem;
budzić zaufanie; gwarantować, że poprawnie zrozumiał treść hadisu i bez zniekształceń
przekazał ją innym oraz że jest narratorem więcej niż jednego hadisu. Sam tekst powinien
wskazywać na nieprzerwany łańcuch przekazicieli; wyraźnie stwierdzić, że Muhammad
to lub tamto powiedział czy wykonał oraz posiadać treść, która opowiada czasom pierwszej
wspólnoty muzułmanów.
Tradycja muzułmańska wyróżnia sześć zbiorów, spełniających
warunki autorytatywnego przesłania, których nazwy pochodzą od autorów: al-Buchari
(zm. 870), Muslim (zm. 875), Abu Dawud (zm. 888), At-Tirmizi (zm. 892), Ibn Madża
(zm. 896) oraz An-Nasa’i (zm. 915). Mimo iż zbiory tylko dwóch pierwszych uznaje się
za sahih, czyli prawdziwe, wszystkie nazywa się sześcioma prawdziwymi księgami.
W zbiorze hadisów wyróżnia się wyjątkową grupę: al-hadis al-kudsi (święty
hadis), w której cytowane są słowa Boga – stąd czasami nazywa się je al-hadis al-ilahi
(boski hadis). Podnoszą one znacznie autorytet sunny, ponieważ dzięki nim staje się
ona nie tylko zespołem tekstów Proroka, ale niejako dopełnieniem objawienia koranicznego.
Autentyczność hadisów stanowi zasadniczy problem dla zajmujących się muzułmańską
Tradycją. Podobnie jak w większości zagadnień dotyczących islamu i tu pojawiają się
różnice w metodzie badawczej, stosowanej przez uczonych muzułmańskich i zachodnich.
Na Wschodzie jest nią apologetyka, a dla orientalistów podstawę stanowi krytyczna
analiza tekstu i hermeneutyka. Muzułmańscy uczeni przyjmują, że większość hadisów
jest autentyczna i odnosi się do czasów Proroka. Natomiast orientaliści są przekonani,
że wiele tradycji muzułmańskich jest dziełem późniejszych wieków. Mimo zachodniego
krytycyzmu i różnic metodologicznych w podejściu oraz rozumieniu Sunny, tradycja prorocka
pozostaje po Koranie najważniejszym źródłem prawa i potwierdzeniem muzułmańskich zasad
doktrynalnych.