Эвангелле - гэта праўда. Цыкл, падрыхтаваны філосафам і тэолагам, спадарыняй Марі Крісцін Черуці-Сандрыё.

Аўтарка выкладала ў Сарбоне, з'яўляецца рэктарам французскага каталіцкага выдання "Бюлетэнь асацыяцыі Жана Карміньяка", выдала кнігу "Эвангелле як рэпартажы" і зараз працуе над новым творам. чытае курс у Інстытуце тэалёгіі пры Белдзяржуніверсітэце.
Частка 4:УВАСКРАСЕННІ Большасць язычніцкіх «уваскрасенняў» – гэта міфы, звязаныя з чаргаваннем пораў года: восень у старажытных людзей асацыявалася з паміраннем, вясна – з уваскрасеннем прыроды, і відаць менавіта таму мноства міфалагічных аповедаў звязана менавіта з прыроднымі цыкламі. У хрысціянстве гэтага паняцця цыклічнасці няма. Хрыстова ўваскрасенне тым і адрозніваецца, што яно адбылося толькі аднойчы, у канкрэтнай краіне, у пэўную эпоху, з Чалавекам – гістарычнаю Асобаю, надзеленаю індывідуальнымі рысамі. Няма сэнсу адмаўляць таго, што героі старажытных міфаў часта пераходзілі ў шэрагі багоў, якія паміралі, а потым уваскрасалі, але, калі быць дакладным, Асірыс не ўваскрасае – ён робіцца царом Аіда. Пра смерць Аціса апавядаюць толькі самыя познія варыянты легенды. Дыяніс быў расшкуматаны і з’едзены Тытанамі, але ад Зеўса і Семялеі нарадзіўся новы Дыяніс. Несмяротнасць душы – агульначалавечае імкненне, але ўваскрасенне цела, менавіта цела (я не кажу пра рэінкарнацыю, дзе цела лічыцца не вартым увагі) з’яўляецца неад’емнай рысаю менавіта юдэахрысціянства.
ЕВАНГЕЛЛІ, «ПАЗЫЧАНЫЯ» З РАБІНІСТЫЧНАЙ ЛІТАРАТУРЫ Рабіністычную літаратуру – Таргум, Мідрашы, Агада, Талмуд – часам называюць «міжзапаветнай», а таму не складана вызначыць яе ўзрост: яна (напэўна) стваралася да напісання Новага Запавету і пасля Старога. Як правіла, гаворка ідзе пра каментары да Старога Запавету, яго тлумачэнне, а таксама пра выкладанне старазапаветных маральных абрадавых нормаў і прадпісанняў. Апрача гэтага, сучасная экзэгеза мае тэндэнцыю адносіць да рабіністычнай літаратуры творы аўтараў, якія маюць да яе вельмі аддаленае дачыненне, напрыклад, Іосіфа Флавія, які ніколі не быў рабінам, або Філона Александрыйскага. На падставе ўсяго гэтага ўзнікаюць тэксты, якія вельмі падобныя да біблейскіх, але на самай справе з’яўляюцца ўсяго толькі вольнай інтэрпрэтацыяй сюжэту. Аднак бяда не толькі ў гэтым. Калі вы возьмецеся ўдакладніць датаванне міжзапаветных тэкстаў, то адразу зробіце для сябе ашаламляльнае адкрыццё: яны значна больш познія, чым Новы Запавет, а некаторыя з іх нават узыходзяць да VIII–X стагоддзяў. Узнікае цалкам дарэчнае пытанне: чаму евангелісты бралі за аснову рабіністычную літаратуру ў перыяд яе станаўлення, а не наадварот?
ЕВАНГЕЛЛІ, «НАВЕЯНЫЯ» СТАРЫМ ЗАПАВЕТАМ . Тут мы ў чарговы раз сутыкаемся з той жа тактыкай: паходжанне Евангелляў выводзіцца з чаго заўгодна, апрача рэальных фактаў, асабліва, калі гэтыя факты маюць бясспрэчна звышнатуральную прыроду. Калі гаворка заходзіць пра тое, што Новы Запавет – гэта плён перапрацоўкі Старога, то весці гульні з датамі безвынікова, бо ва ўсялякім выпадку Стары Запавет быў напісаны раней за Новы. Тады «эксперты» ставяць перад сабой іншую сумніўную мэту – звесці прароцтвы і тыпалогію Старога Запавету да ўзроўню першакрыніцы евангельскіх тэкстаў. Пад тыпалогіяй трэба разумець падзеі, пра якія гаворыцца ў Старым Запавеце і ў якіх па-прароцку прадбачыліся рэальныя факты з эпохі Хрыста. Гэтыя падзеі на працягу ўсёй царкоўнай гісторыі разглядаліся як прадвесце новазапаветных і ніколі нікому не прыходзіла ў галаву абвінавачваць евангелістаў у махлярстве. Згадаем хоць бы Блеза Паскаля: «Юзаф – правобраз Езуса Хрыста. Нявінны, атулены любоўю свайго бацькі, пасланы бацькам пабачыць братоў, прададзены братамі за 20 сярэбранікаў. І праз гэта стаў іх Гаспадаром, іх збаўцам, і збаўцам для чужынцаў, і збаўцам свету. Відаць, было провідам страціць яго, провідам былі продаж і нелюбоў, якую яны мелі» («Думкі», думка 488-я, выд. Мішэль ле Герн). Такім чынам, калі гаворка заходзіць пра падобныя выпадкі ці ўвогуле аб прароцтвах, прафесары сучаснай экзэгезы часам завуаліравана, а часам непрыхавана выказываюцца пра тое, што евангелісты ўсяго толькі выкарысталі факты і словы са Старога Запавету для таго, каб «інкруставаць» іх у новазапаветны тэкст, у той час як на самай справе ў эпоху Хрыста нічога падобнага не адбывалася і не прамаўлялася. Бясспрэчна адно: калі евангелісты дазволілі сабе такую інсінуацыю, то гэта было зроблена пасля 70 года, пасля падзення Ерузалема, бо інакш сучаснікі павінны былі выкрыць гэтую выдумку. Такім чынам, становіцца зразумелым, чаму экзэгеты ўсяляк намагаюцца «амаладзіць» Евангелле.
Нават калі паспрабаваць вытлумачыць такія дзеянні тым, што «мэта апраўдвае сродкі», то ці ж можна пасля гэтага хоць на кроплю верыць у тое, пра што гаворыцца ў Евангеллях? Застаецца толькі здзіўляцца таму, як, захапіўшыся перапісанымі з далёкага мінулага гісторыямі, самі евангелісты, забыўшы пра тое, што гэта іх уласны плагіят і выдумка, абралі для сябе вянец пакутнікаў. Згадаем пра яшчэ адну хітрасць, якая дазваляе тлумачыць здзяйсненне старазапаветных прароцтваў у Евангеллях без звышнатуральнага ўмяшальніцтва. Для гэтага дастаткова – не здзіўляйцеся – змясціць Езуса Хрыста ў шэрагі нервова хворых, дапусціць, што Ён пранікся (неўрастэнічна) Святым Пісаннем і захацеў пад уплывам хваробы прыкласці яго да ўласнай персоны, што і «змусіла Яго, – як іранічна заўважае Андрэ Фрасар, – дзеля адпаведнасці некаторым вытрымкам са Старога Запавету ісці насустрач уласнай смерці». Што ж датычыць Змёртвыхпаўстання, то тут шаноўныя экзэгеты не выказваюць ніякіх катэгарычных меркаванняў, таму што ўваскрэснуць такім чынам, каб адпавядаць Пісанню, не так ужо і лёгка, нават у прыступе душэўнай хваробы. Неверагодна, але факт: тыя, хто прыпісвае Хрысту падобныя паводзіны, не бачаць у гэтым нічога немагчымага, але страшна ўявіць, які след могуць пакінуць гэткія «ўрокі катэхізіса» ў душы недасведчанага чалавека. Ёсць сярод прароцтваў такое, пра якое варта згадаць асобна, – гэта здзейсненае прароцтва аб разбурэнні Ерузалемскага Храма. Яно сустракаецца і ў Старым Запавеце (Дан 9, 25–27), і ў Новым, прычым у Новым – не раз, у тым ліку і ў Евангеллі ад Мацвея (24, 25), дзе сам Езус спасылаецца на прарока Данііла. Але, дзіўная справа, эксперты забываюцца пра існаванне гэтага прароцтва ў Старым Запавеце і кожны на свой лад намагаюцца інтэрпрэтаваць яго прысутнасць у Новым. Адкуль жа такая страта памяці? Глупства думаць, што рымляне разбурылі Ерузалем для здзяйснення прароцтва, нельга лічыць, што прарок Данііл напісаў сваю кнігу па слядах здзейсненага факта, а значыць мы маем справу з сапраўдным прароцтвам, звышнатуральным, а таму, на думку экзэгетаў, і недапушчальным фактам. Дык ці не лепш «забыць» пра старазапаветнае прароцтва і прыпісаць яго толькі Езусу, бо гэта дазволіць сцвярджаць, што Евангеллі былі напісаныя пасля разбурэння Храма і пасля самаго «прадказання», якое памылкова прыпісваецца Хрысту.
«ЛІТАРАТУРНЫЯ ЖАНРЫ» У нашу задачу не ўваходзіць ставіць пад сумненне існаванне літаратурных жанраў, але нас не можа не засмучаць тое, што да Святога Пісання, у прыватнасці да Евангелля, можна ставіцца як да простага літаратурнага твора, які можна падзяліць на фрагменты, адпаведныя розным літаратурным жанрам і складзеныя па законах таго ці іншага літаратурнага жанра. Так, існуюць апакаліптычныя літаратурныя жанры, у якіх аб’яднаныя прароцтвы пра канец свету, дзіўныя здарэнні, што спадарожнічалі смерці і Змёртвыхпаўстанню Хрыста; вядомы літаратурны жанр застолляў, куды сабраныя ўсе «непаразуменні», што здараліся падчас трапезаў, напрыклад, прымнажэнне хлеба і ператварэнне вады ў віно; вылучаюць таксама літаратурны жанр язычніцкага паходжання, куды ўваходзяць, між іншым, з’яўленні анёлаў, пра якіх было вядома яшчэ ў эпоху антычнасці, і да т. п. Аднак мне здаецца, што трэба патлумачыць, дзякуючы якім інтэлектуальным маніпуляцыям тэорыя літаратурных жанраў у дачыненні да Святога Пісання не заўсёды прыносіць плён. Перш за ўсё нас змушаюць прызнаць – і гэта само па сабе нескладана, – што Біблія, а на гэтай стадыі пад увагу бярэцца толькі Стары Запавет, стылістычна неаднародны твор. Некаторыя яе кнігі або іх часткі належаць да гістарычных аповедаў, другія – да паэтычных твораў, трэція з’яўляюцца своеасаблівымі трактатамі па этыцы і г. д. Потым нас пераконваюць у тым, што Евангеллі складзеныя гэтак жа, узяўшы для прыкладу прыпавесці – аповеды з яскравым сімвалічным і містычным зместам. Пры гэтым замоўчваецца тое, што ў адрозненне ад Старога Запавету, дзе Песня Песняў з яе багатым сімвалічным зместам або Псалтыр з яго захапляльнымі малітвамі не могуць разглядацца як гістарычныя аповеды, Евангелле ад пачатку да канца з’яўляецца гістарычным дакументам. У заключэнні нас пераконваюць у тым, што Евангеллі складаюцца з невялікіх разрозненых аповедаў і што ў аснове гэтых аповедаў ляжыць нешта накшталт матрыцы – аднолькавая, загадзя зададзеная стандартная схема. Атрымліваецца, што ў евангелістаў было нешта падобнае да канвы, па якой яны «вышывалі» ў адпаведнасці з законамі жанра загадзя акрэсленыя аповеды.
Найбольш неацэнным прыкладам у тэорыі «літаратурных жанраў» з’яўляюцца, відаць, цуды, якія, як нам намагаюцца растлумачыць, складзены па агульным шаблоне: «Яны (евангельскія цуды) пабудаваныя па той жа старой схеме, што і язычніцкія: спачатку даецца апісанне хворага, потым ён паўстае перад Хрыстом, далей – словы і дзеянні Хрыста, ацаленне, паказанае праз якую-небудзь выразную дэталь, і напрыканцы – захапленне натоўпу» (Манлубу і Дзюбюі, «Сусветны біблейскі слоўнік», раздз. «Цуды», с. 478). Хацелася б ведаць, ці сапраўды евангелісты пакарысталіся язычніцкай схемаю або такая пабудова аповеду проста прадыктаваная правіламі чалавечага мыслення?
Пераклад з французскай мовы Алены Ціханавай