Беларусь развіталася з Янкам Брылём. У апошнія гады ён быў актыўным аўтарам каталіцкага
часопіса "Наша вера".Быўшы адным з заснавальнікаў Міжнароднай Асацыяцыі беларусістаў,
запрасіў нас,беларускую рэдакцыю RV, на ўстановачны сход.
...Памолімся за душу нябожчыка, народнага паэта беларусі Янкі Брыля і прыпомнім ягоныя
мудрасці.
...І думаецца, што ўсё яно не так сабе, а павінна ж мець пэўны вышэйшы сэнс. Занадта
вялікі, занадта прыгожы наш свет, каб яму існаваць толькі каб існаваць, без высока-разумнай
мэты... Дый сам жа я нямала ўсё-такі палятаў, паездзіў, пахадзіў па свеце. І добра!
...Ходзячы, як кот вакол гарачай місы, каля якое-небудзь новай задумы, – а ці
тое? а ці так? – замест таго, каб проста пісаць, «что Бог на душу положит». Як пісалі,
скажам, Чэхаў ці Шолам-Алейхем... Бо якраз чытаючы яго весела жывучыя апавяданні яшчэ
раз падумалася пра маё малапісанне.
...Хай мне даруецца, калі гэта нясціпла,
калі памыляюся, аднак і самому мне бачыцца, што каб я з канца 80-х не выдаў шэсць
кніг новага, не падрыхтаваў належным чынам трохтомніка выбраных твораў і некалькі
іншых перавыданняў, а праматаў гэты час сякім-такім «палітыкам», было б – не лепш.
А да таго ж яшчэ былі і выступленні на актуальныя тэмы, у друку і на сустрэчах з чытачамі.
Кожнаму – сваё? ....
* * *
A можа, і варта зайсці неяк куды трэба ды на ўсякі выпадак спытацца:
«Скажыце, а дзе тут у вас запісваюць у чаргу на атрыманне нобелеўскай прэміі?..»
З ітэрв'ю Анатоля Прасаловіча: -Што Вы можаце сказаць пра пісьменьнікаў Заходняй
Беларусі, якія зьехалі ў эміграцыю? — З мацнейшых — Сяднёў, Салавей, Арсенева...
Яна, Ільляшэвіч і Геніюш пачалі друкавацца перад вайной, а іншыя дык там вырасталі
на пісьменьнікаў. Вялікага бляску, на жаль, няма. Яны ня маюць такіх празаікаў, як
нашыя Мележ, Пташнікаў ці Караткевіч. А паэты... Ну, Арсенева. Але ж нашыя Жэня Янішчыц
ды Ніна Мацяш лепей пішуць. А ў Ларысы Антонаўны існуе арэол пакутніцы, сядзела столькі
і мужна так паводзіла сябе, дык гэта надае асьвятленьне, афарбоўку ейнай творчасьці.
Мяне, праўда, хвалюе заўсёды «Магутны Божа», але ж там яшчэ і музыка Равенскага вельмі
харошая. Увогуле, ня трэба параўноўваць, хто большы, хто меншы. Для пісьменьніка важна,
як той казаў, ці ён крывы, ці ён просты, галоўнае — чысьціня і чалавечнасьць. Паспрабуйце
параўнаць Купалу з Коласам ці Славацкага зь Міцкевічам. Вы мяркуеце, што ва Ўсходняй
Беларусі пілі болей? — Дык а хто ж нас навучыў піць, заходнікаў, як ня ўсходнікі?
У нас не было такога разуменьня: сто грам, шклянка... Я помню, раз на вясельлі адзін
дзядзька заліхвацкі выпіў цэлую шклянку гарэлкі, дык усе стоячы глядзелі, ці разарвець
яго, ці не. Да таго ж у нашай моладзі была вельмі высокая актыўнасьць у сэнсе мастацкай
самадзейнасьці: ставілі спэктаклі і па-беларуску, і па-польску, і нават па-яўрэйску.
Але у 30-х гадох палякі пачалі моцна глушыць беларускае падпольле. Яны да Саветаў
уцякалі, а іх там... Адзін мой блізкі сябар адсядзеў пяць год у польскай турме, уцёк,
а ў СССР яму далі 25 «без права переписки». Адсядзеўшы 18 год, ён вярнуўся і два гады
паміраў ад раку. Я яго наведваю, а ён мне пачынае гаварыць: «Ня вер ім, гэта ўсё няпраўда!
Я бег са сьлязьмі на вачах, убачыўшы першага краснаармейца, а праз два дні мяне цягнулі
па падлозе менскай турмы, і я з роту крывёю паліваў падлогу». Як, на Ваш погляд,
будуць разьвівацца падзеі ў Беларусі ў бліжэйшыя гады? — Тут я Вам нічога не скажу.
Можна як хочаш вадзіць пальцам па вадзе, але як яно будзе... Вы ж улічыце такі фактар
як фактар нечаканасьці. Такі паварот можа адбыцца, што Бог яго знае. У сучаснай сытуацыі
ў многім самі мы вінаватыя, бо трэба навучыцца саміх сябе крытыкаваць. Віна нашая
ў нашай інэртнасьці, расхлябанасьці такой, бесхрыбетнасьці, п’янстве і тым, што зараз
называюць сэксам, а раней звалася, прабачце, напрошваецца слова... Усё разам гаворыць,
што сьветлым сілам, што дбаюць аб незалежнасьці, годнасьці, чалавечнасьці, цяпер вельмі
нялёгка.